- W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" sprawdzamy, skąd się wzięły nazwy chorób dziecięcych.
- Pod lupę bierzemy takie wyrazy jak "różyczka", "odra" i świnka".
- Jak się okazuje, "odra" wcale nie pochodzi od nazwy polskiej rzeki.
- Pochodzi od słowa "odarcia", czyli współcześnie "otarcia", które wyglądem przypominają charakterystyczne dla tej choroby plamki.
W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem pod lupę bierzemy choroby wieku dziecięcego i sprawdzamy, skąd wzięły się "odra", "różyczka" i "świnka".
Odra - czy ta choroba ma coś wspólnego z rzeką?
Jak podaje strona NCK "Ciekawostki językowe/Ojczysty-dodaj do ulubionych" - "różyczka", "odra" - wirusowa choroba wieku dziecięcego, charakteryzująca się m.in. pojawianiem się czerwonych plamek na skórze - wzięła swoją nazwę wcale nie od rzeki, tylko od określenia wysypki.
Co najmniej od XVII wieku (na co wskazują poświadczenia w tekstach pisanych) czerwonawą wysypkę, czyli liczne, czerwone, chorobowe plamki występujące czasem na skórze, określano mianem odry. Plamki takie wyglądają bowiem jak otarcia skóry: dziś powiemy otarcia, kiedyś powiedziano by "odarcia" - stąd "odra". W drugiej połowie XIX wieku, gdy spolszczano nazwy chorób, zawężono znaczenie wyrazu "odra" do choroby o łacińskiej nazwie moribilli.
01:46 CZWORKA/Pierwsze słyszę - Ojczysty - dodaj do ulubionych - "różyczka", "odra" i "świnka"23.05.2024.mp3 Ojczysty - dodaj do ulubionych. Skąd w języku polskim wzięły się nazwy chorób dziecięcych: "różyczka", "odra" i "świnka"? (Pierwsze słyszę/Czwórka)
"Świnka" i "różyczka" - skąd się wzięły nazwy tych chorób dziecięcych?
"Świnka" - nagminne zapalenie przyusznic (med.) - charakteryzuje się tym, że choremu obrzmiewa i puchnie szyja w okolicy ślinianek, a to naszym przodkom kojarzyło się z wyglądem świńskiego łba osadzonego na krótkiej i grubej szyi. Widocznie jednak współczucie dla chorych, a może i to, że na świnkę chorują głównie dzieci, spowodowało nadanie jej zdrobniałej nazwy (świnka, a nie: świnia).
Także "różyczka" ma nazwę zdrobniałą - może z tych samych względów. W tym wypadku jednak podstawą przeniesienia znaczenia wyrazu pospolitego na nazwę choroby był nie wygląd chorego, tylko barwa miejsc chorobowych (plam na skórze): od różowej po pąsową.
Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 6.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 6.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras.aw
wmkor
mpkor
