Беларуская Служба

Зянон Пазняк: Будзе беларуская мова, будзем на ёй гаварыць — будзе жыць нацыя

09.03.2023 15:06
Зянон Пазняк лічыць, што ў вольнай Беларусі дзяржаўнай павінна быць беларуская мова, але беларусам трэба даць магчымасць свабодна гаварыць па-руску.
Аўдыё
  • "Варшаўскі мост". З.Пазняк пра беларускую мову ў XX ст.
  • "Варшаўскі мост". З.Пазняк пра беларускую мову ў XXI ст.
23       (  21 )                  .
23 лютага з нагоды Дня роднай мовы (які адзначаецца 21 лютага) у будынку фонда «Беларускі дом у Варшаве» Зянон Пазняк прачытаў лекцыю «Беларуская мова — найважнейшы фактар нацыянальнага адраджэння».https://www.facebook.com/photo/?fbid=528371279404897&set=pcb.528371519404873

23 лютага з нагоды Дня роднай мовы (які адзначаецца 21 лютага) фонд «Беларускі дом у Варшаве» арганізаваў лекцыю Зянона Пазняка «Беларуская мова — найважнейшы фактар нацыянальнага адраджэння». Лекцыю наведала больш за 130 чалавек. Яна, трэба сказаць, стала адной з найбольш масавых культурных падзей у беларускім жыцці Варшавы. Не ўсе змаглі змясціцца ў зале будынка фонду «Беларускі дом у Варшаве» на вул. Крынічнай, 6, у раёне Саска Кэмпа. Падчас двухгадзіннага выступлення Зянон Станіслававіч падзяліўся сваімі канцэптуальнымі поглядамі на мінулае, сучаснасць і будучыню беларускай мовы.

Сучасны беларускі нацыянальны рух пачаўся ў пачатку ХХ ст., а ўступіў у актыўную фазу ў перыяд рэвалюцыі 1905-1907 гг., якая ахапіла тады ўсю Расійскую імперыю, у склад якой уваходзілі і беларускія землі. Айцы беларускага руху браты Ян і Антон Луцкевічы, Алаіза Пашкевіч, Вацлаў Іваноўскі і іншыя асобы ў той час стаялі ля вытокаў першай беларускай палітычнай партыі Беларуская рэвалюцыйная партыя (Беларуская рэвалюцыйная грамада, Беларуская сацыялістычная грамада), першых беларускіх газет «Наша Доля» і «Наша Нива», якія пачалі выходзіць у 1906 г. у Вільні, першага беларускага выдавецтва — суполкі «Загляне сонца і ў наша аконца», якая пачала ў тым жа годзе дзейнасць у Санкт-Пецярбургу.

Зянон Пазняк: — Гістарычныя факты, дакументы сведчаць, што асабліва пасля 1905 г. у Беларусі быў магутны нацыянальны ўздым, у што цяжка паверыць. Здавалася, усё было прыбіта. Людзі нават не ведалі, як сябе называць. Усё было забаронена. Ні школ беларускіх не было, нічога. І, тым не менш, пачаўся ўздым: за мову, за сваё існаванне.

Беларускае Адраджэнне базавалася ў першую чаргу на мове і гісторыі Вялікага Княства Літоўскага, на старажытнай культуры. Мелася на ўвазе адраджэнне той дзяржавы, той культуры і той мовы, якія ў нас былі.

Гэта Адраджэнне працягваецца па сённяшні дзень. Яго абразалі ўвесь час, касілі як атаву. Але беларусы ўвесь час вярталіся да Адраджэння, бо іншага шляху няма.

Зянон Пазняк напамінае, што беларускі рух адчуваў пастаянны ціск з боку расійскага імперыялізму.

Зянон Пазняк: — Галоўная задача была — знішчыць мовы і культуры ўсіх народаў. Прычым у самым дрэнным становішчы знаходзіліся беларусы і ўкраінцы. Згодна з расійскім імперскім заканадаўствам, беларусаў і ўкраінцаў, якіх называлі маларусамі (маларосамі), не прызнавалі асобнымі народамі, а лічылі плямёнамі — «ветвями» рускіх. І таму ні беларусы, ні ўкраінцы не мелі права мець свае школы, тэатры, мовы. Гэта было забаронена законам.

У той жа час татары мелі, грузіны ў Тыфлісе мелі. Бо яны з’яўляліся «инородцами» (так у Расійскай імперыі называлі ўсе нярускія народы. — Рэд.). Вось такі парадокс быў. Хаця ніхто асаблівай свабоды не меў ні на Каўказе, ні ў Татарстане. Але асаблівы ціск быў на Беларусь і Украіну.

Чаму ж у іх была такая нянавісць? Таму што яны бачылі, што мова — гэта асноўная каштоўнасць нацыі, якая яднае людзей, і гэта гарантыя таго, што гэтыя людзі ніколі не стануць рускімі, а застануцца самі сабой, і нічога рускія з імі не зробяць. Таму трэба было ўсё знішчыць, спаліць, а ў выпадку супраціўлення — забіць.

Зянон Пазняк звярнуў увагу на няспынны прапагандысцкі ціск з боку расійскага імперыялізму на беларусаў на працягу ХХ ст. і ў нашы дні.

Зянон Пазняк: — Што толькі не прыдумваецца, каб прынізіць беларусаў, беларускую мову, нашу гісторыю, і паказаць, што мы ў нечым «не такія, як усе», што быццам бы немагчыма жыць інакш, як толькі з рускай мовай. Да таго ж, прыводзяць прыклад Швейцарыі або Ірландыі (у апошняй запанавала англійская мова. — Рэд.). У Швейцарыі і Ірландыі — так як у Швейцарыі і Ірландыі. А ў Беларусі павінна быць так як у Беларусі.

Зянон Пазняк напомніў, што ў Беларусі ўжо не раз аднаўлялася з новай сілай палітыка русіфікацыі.

Зянон Пазняк: — У 1930-я гг. знішчалі беларускі правапіс, граматыку, сінтаксіс і лексіку. Беларускія словы замяняліся рускімі.

У 1960-я гг. ажыццяўлялася палітыка прыніжэння ўсяго беларускага, тых, хто гаварыў па-беларуску, называлі «калхознікамі». Жыхары вёскі ў гарадах русіфікаваліся ў рускіх школах, праз здзек над дзецьмі. Афіцыйна бацькі маглі «вызваліць» дзяцей ад вывучэння беларускай мовы, дастаткова было напісаць заяву.

Тады з беларускай мовай не было куды пайсці. Паступаць ва ўніверсітэты трэба было па-руску. І людзі думалі прагматычна: а куды дзецца?

Гэта палітыка, якая была ў СССР, была прычынай таго, што людзі русіфікаваліся, сталі па-руску гаварыць. Нельга абвінавачваць тых людзей, якія трапілі ў такую малатарню.

А цяпер за мову караюць, кідаюць у турму. Гэта прадаўжэнне той палітыкі. Мы і цяпер расплачваемся за яе, за тое, што хочам абараніць сябе.

Зянон Пазняк напомніў, як у 1990-я гг., асабліва пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі ў 1991 г., з новым этапам беларускага нацыянальнага адраджэння, пачалі адкрывацца беларускамоўныя школы.

Зянон Пазняк: — Гэта былі светлыя часы. Увесь народ з радасцю ўспрыняў, што будзе нарэшце беларуская школа. У першы ж год пасля аб’яўлення незалежнасці ў Мінску было 70% беларускіх школ, у Гомелі — 86%.

Людзі з радасцю аддавалі сваіх дзяцей у беларускія школы, будучы рускамоўнымі, жывучы ў русіфікаваным грамадстве. Але кожны адчуваў, хто сэрцам, а хто розумам, што ранейшае становішча несправядлівае. Людзі разумелі, што іх дзеці павінны вучыцца на беларускай мове. І паверце, так разумеюць і цяпер.

З 1994 г. Беларусь знаходзіцца ў руках фактычна аднага чалавека — Аляксандра Лукашэнкі, які выступае ад імя беларусаў і ў той жа час лічыць беларусаў «рускімі са знакамі якасці». Зянон Пазняк асабіста знаў Лукашэнку падчас працы ў Вярхоўным Савеце БССР і Рэспублікі Беларусь ХІІ склікання. Лукашэнка, як лідар прамаскоўскіх сіл у Беларусі, заўсёды лічыў Пазняка, лідара беларускага нацыянальнага руху, сваім ворагам № 1.

Зянон Пазняк: — Не будзем капацца ў свядомасці Лукашэнкі. Калі будзе следства і суд, тады вы яму і задасце гэтае пытанне (каго Лукашэнка лічыць сваім ворагам. — Рэд.), і ён адкажа.

Ён адзін раз гаварыў: «Я — беларус». І Колю (сыну. — Рэд.) гаварыў: «Ты тожа беларус». А калі ездзіў на Украіну, то гаварыў: «Я тожа ўкраінец». Ён яшчэ едзіў у Кітай, і я не ведаю, што ён там казаў... Гэта такая істота, што ён сам не ведае, хто ён такі. Таму складана сказаць...

Але па свядомасці гэта савецкі русіфікаваны тып.

Яго галоўны вораг — гэта беларускі народ, «народзец». Гэта не фраза, ён і сам гэта адчувае. Ён жа цяпер ваюе з беларускім народам, вынішчае самых лепшых — метадычна.

Лукашэнкаўцы ведаюць, што актыўная частка беларускага народа — гэта адзін мільён чалавек. І калі б ім даць час, магчымасць і рэсурсы, яны б гэты мільён вынішчылі.

Гэта ўсё не спыніцца. Гэта бандзюгі, бандыты, якія праводзяць палітыку вынішчэння нацыі. І я многім, хто цяпер там у турмах сядзіць, казаў: «З’язджайце! Таму што вы будзеце знішчаны».

Закранаючы пытанне аб беларуска-рускім «двухмоўі», а фактычна панаванні рускай мовы ў Беларусі, замацаваным Лукашэнкам у 1995 г., Зянон Пазняк, аднак, бачыць перспектывы развіцця беларускай мовы ў Беларусі пасля шматгадовай русіфікацыі.

Зянон Пазняк: — Нам трэба адрадзіць беларускую мову як дзяржаўную і як мову культуры і нацыі.

Якая рэальнасць? Рэальнасць такая, што большасць беларусаў гавораць па-руску — гэта факт.

Мы ўсе — беларусы, і мы павінны зыходзіць з таго, што трэба адрадзіць гэтую нашую мову, але не шкодзячы сабе, не ствараючы праблем іншым людзям. Бо тыя людзі — беларусы, якія гавораць па-руску, трапілі ў такую сітуацыю не па сваёй волі. Руская школа, руская палітыка... Яны — ахвяры гэтай палітыкі. І таму патрэбен час, каб гэтыя людзі не адчувалі на сабе складанасцей у працэсе адраджэння мовы.

Што такое дзяржаўная мова? Гэта ў першую чаргу мова дзяржаўных чыноўнікаў, дзяржструктур.

Я думаю, што руская мова можа быць «часовай». Не трэба нават вызначаць, колькі яна будзе: дзесяць, дваццаць гадоў, хоць сто! Важна, што гэта трэба нам, беларусам, якія гавораць па-руску: трэба, каб гэтая мова была.

Будзе праводзіцца палітыка нацыянальнага Адраджэння. Школа будзе беларуская. Чыноўнікі павінны гаварыць і на «пераходнай» мове, і на беларускай. Калі рускамоўны беларус прыходзіць у Савет Міністраў, то з ім павінны гаварыць па-руску. І калі ён піша заяву на рускай мове, то яна прымаецца. Гэта будзе доўгі час.

У Чэхіі падобная сітуацыя доўжылася дзесяць гадоў. Нават ва ўніверсітэтах яшчэ выкладалі па-нямецку.

Таму мы павінны з розумам падыходзіць да гэтага пытання. Мы трапілі ў такую сітуацыю, калі большасць народа гаворыць па-руску. Гэта трэба пакінуць, даць магчымасць дзецям пайсці ў школу.

Важна, што ў нас будзе вольная Беларусь, мы разумеем, што мы — беларусы, мы будуем нашу вольную дзяржаву і адбудоўваем нашую мову.

Наша сітуацыя — гэта не тое самае, што ў Латвіі. Рускія людзі туды прыехалі. У Эстонію 40% рускіх, якія прыехалі, паходзілі з сямей НКУС. Яны не эстонцы і яны ненавідзяць эстонскую мову.  У нас такога няма. У нас 8% рускіх, а іншыя — беларусы. У нас сітуацыя лепшая, чым у той жа Латвіі ці Эстоніі. Таму нам можна і такіх законаў не прымаць, якія прымалі латышы.

Але галоўнае для нас — выйсці з гэтага стану, калі большасць з нас гаворыць па-руску, і выйсці на беларускую мову, не робячы сабе праблем. Гэта магчыма.

Зянон Пазняк лічыць, што беларусы яшчэ маюць шанс вярнуцца да сваёй мовы, як гэта ўжо не раз было ў мінулым.

Зянон Пазняк: — Як ні было б цяжка ў Беларусі, як бы нашы непрыяцелі ні нішчылі нашу культуру, пакуль жыве народ, і пакуль існуе літаратура, мова, — Адраджэнне адбываецца вельмі хутка. Трэба быць аптымістычнымі і разумець, што сіла — у нас саміх.

Беларус, які гаворыць па-руску, ведае, што яго мова — беларуская. Як толькі абваліцца гэты антыбеларускі рэжым, як толькі скончыцца вайна, як толькі будзе вольная Беларусі, усё як шлюзы адкрыецца: будзе, як 1990-я гг.

Зянон Пазняк, аналізуючы лёс Беларусі і беларусаў у ХХ-ХХІ стст., задаецца рытарычным пытаннем, на якое знаходзіць аптымістычны адказ.

Зянон Пазняк: — Усё гэта ведаючы, я здзіўляюся, як гэта мы яшчэ існуём, як мы яшчэ жывём?! І я прыходжу да вываду, што як бы мы ні спрачаліся, ні бічавалі сябе, як бы нас ні вынішчалі — у царскія часы, у 1930-1940-я гг., у Курапатах, — народ ёсць.

Падобная гісторыя і ва Украіне. Калі на іх паехалі з танкамі, то паглядзіце, як падняўся народ на абарону сябе!

І хаця нашу краіну акупіравалі, мы бачым, якое варварства там адбываецца, — не трэба баяцца. Гэта вялікая школа. Мы пройдзем гэта ўсё.

І важна ўсвядоміць, што наша найвялікшая каштоўнасць, нас, беларусаў, гэта нашая мова. Будзе беларуская мова, будзем на ёй гаварыць — будзе жыць нацыя.

Беларусь будзе існаваць, пакуль будзем мы і нашая мова.

Мы — беларусы. Наша мова — беларуская. Мы — вялікі культурны народ. Жыве Беларусь!

Віктар Корбут

Слухайце аўдыё

Больш на гэтую тэму: Варшаўскі мост

Зянон Пазняк: Калі пераможа Украіна, з’явіцца перспектыва і ў Беларусі

09.02.2023 15:11
Зянон Пазняк лічыць, што тыя, хто абараняе Украіну ў палку імя Каліноўскага, — гэта будучая палітычная эліта Беларусі.