Амерыканскі журналіст і каментатар Такер Карлсан, які на працягу многіх гадоў быў адной з самых вядомых фігур на Fox News, зноў апынуўся ў цэнтры скандалу аб межах свабоды слова, прапагандзе і ўплыве Крамля ў заходнім свеце. У сваім апошнім выступе на расійскім тэлебачанні Карлсан назваў Уладзіміра Пуціна «найбольш папулярным палітыкам у свеце», заявіў, што Украіна і яе еўрапейскія саюзнікі «не здольныя перамагчы Расію», а самі ўкраінцы «неўзабаве перастануць існаваць як нацыя». Да гэтага дадаў яшчэ і тэорыю змовы, нібыта ўлады ў Кіеве плануюць замяніць мужчынскае насельніцтва, знішчанае вайной, мігрантамі з «трэцяга свету».
Гучыць як класічны прыём расійскай прапаганды — і ў значнай ступені гэта так. Але каб зразумець, чаму Карлсан кажа тое, што ён кажа, трэба паглядзець не толькі на факты, але і на яго матывацыю і больш шырокі погляд амерыканскіх СМІ.
Паміж фактамі і выдумкай. Папулярнасць Пуціна
Карлсан сцвярджаў, што Пуцін — «самы папулярны лідар у свеце». Паводле незалежных дадзеных, гэта сцвярджэнне проста ілжывае. У апытанні, праведзеным Даследчым цэнтрам Pew Research ў 2025 годзе, цэлых 79% рэспандэнтаў у 25 краінах негатыўна ставіліся да Расіі, а 84% выказалі недавер Пуціну. Так, яго рэйтынгі ў Расіі высокія (хаця апытанні грамадскай думкі там таксама не зусім надзейныя), але ў глабальным маштабе карціна адваротная. Называць яго «найбольш папулярным» — гэта маніпуляцыя, якая блытае ўнутраную падтрымку з глабальным ахопам.
«Украіна асуджаная на правал»
Карлсан сцвярджае, што ў Украіны і Захаду няма шанцаў, і што «ўкраінцы перастануць існаваць». Гэта фаталістычная тэза, не падмацаваная ваенным аналізам. Вайна вядзецца з пераменным поспехам, і вынік залежыць ад паставак зброі, маральнага духу, палітычных рашэнняў і лагістыкі. Ні эксперты НАТА, ні ўкраінскае камандаванне не пацвярджаюць непазбежнасці распаду дзяржавы. Гэта псіхалагічны наратыў, прызначаны для таго, каб напалохаць, а не інфармаваць.
«Замена» ўкраінцаў мігрантамі
Гэта класічная тэорыя змовы з так званай тэорыі вялікага замяшчэння, міфа пра «замяшчэнне насельніцтва» элітамі. Няма ніякіх доказаў плана прыцягнення мігрантаў для «замены» ахвяр вайны. Падобныя сцвярджэнні раней ужо з'яўляліся ў расійскай і ўльтраправай прапагандзе ў Еўропе і ЗША, спалучаючы страх перад міграцыяй з антызаходняй рыторыкай.
Заняпад Захаду, уздым Расіі
Карлсан кажа, што ЗША знаходзяцца ў заняпадзе, «як Расія ў 1990-х гадах», і што Расія — «моцная прамысловая дзяржава і блізкі саюзнік Кітая». Гэта моцна перабольшаная карціна. Так, Захад змагаецца з энергетычным крызісам, інфляцыяй і сацыяльнай напружанасцю. Расія сапраўды павялічыла ваенную вытворчасць і паглыбіла супрацоўніцтва з Кітаем. Аднак яе эканоміка застаецца абцяжаранай санкцыямі, залежыць ад экспарту сыравіны і далёкая ад заходніх тэхналагічных стандартаў.
Такім чынам, Карлсан не столькі хлусіць наўпрост, колькі збірае фрагменты праўды ў наратыў, які вядзе да ілжывай высновы: што ліберальны свет разбураецца, а Расія перамагае.
Навошта Карлсан гэта робіць?
Ідэалогія, ідэнтычнасць і разлік
- Супрацьстаянне інтэрвенцыі і паўстанне супраць эліт
Карлсан гадамі выступаў у ролі крытыка амерыканскага істэблішменту. Ён супраць глабалізму, «вечных войнаў» і пашырэння НАТА. На яго думку, Расія — не вораг, а антыпод заходняга лібералізму — суверэнная дзяржава, якая абараняе традыцыйныя каштоўнасці і нацыянальныя інтарэсы. Таму, калі ён кажа пра «сімпатыю да Пуціна», ён часта кажа не пра самога Пуціна, а пра сімвал: супраціў панаванню ліберальных эліт.
- Культура і мужнасць як палітыка
Карлсан будуе сваю медыйную ідэнтычнасць на наратыве пра «крызіс мужнасці» і «заняпад Захаду». У гэтым бачанні Расія паўстае як свет «сапраўдных мужчын», краіна строгіх правілаў і дысцыпліны — антытэза змяклай, прагрэсіўнай Амерыкі. Гэта, вядома, міф, але для часткі яго аўдыторыі ён неверагодна прывабны.
- Супрацьстаянне як брэнд
Карлсан квітнее ў спрэчках. У свеце, дзе СМІ змагаюцца за ўвагу, быць «тым, хто кажа праўду, якой баяцца іншыя» — гэта бізнес-мадэль. Абарона Расіі і напад на Украіну ў гэтым сэнсе з'яўляюцца медыяпрадуктамі: яны шакуюць, раз'ядноўваюць, прыцягваюць клікі ў сеціве і лаяльных прыхільнікаў.
- Трампізм і новыя правыя
Карлсан быў ключавым голасам у падтрымцы Дональда Трампа і руху «Амерыка перш за ўсё». Аднак у апошнія тыдні Трамп змякчыў тон у дачыненні да Украіны, што паставіла Карлсана ў няёмкае становішча. Але яго лінія — ізаляцыянісцкая, антыўкраінская і антыістэблішментская — застаецца прывабнай для часткі рэспубліканскага электарату, які разглядае дапамогу Кіеву як «яшчэ адну вайну, не нашу».
- Узаемная выгада ад прапаганды
Нельга ігнараваць і іншы пласт: Карлсан стаў падарункам для расійскіх СМІ. Крэмль неаднаразова цытаваў яго заявы ў сваёй унутранай прапагандзе, а расійскае тэлебачанне транслявала ўрыўкі з яго праграм. Ад гэтага выйграюць абодва бакі: ён — ад сусветнай вядомасці і статусу «незалежнага мысліцеля», а яны — ад заходняга голасу, які легітымізуе іх пасыл.
Расія як палітычная фантазія
У выніку ўзнікае з'ява, якую можна назваць міфалагізацыяй Расіі. Для Карлсана і падобных да яго каментатараў Масква — гэта не канкрэтная дзяржава з рэпрэсіўным рэжымам і аўтарытарнай сістэмай, а праекцыя: «рэальная» нацыя, якая не паддаецца лібералізму і прытрымліваецца традыцый. Гэта бачанне хутчэй культурнае, чым геапалітычнае, але вельмі эфектыўнае з пункту гледжання прапаганды.
Праблема ў тым, што такая міфалогія размывае мяжу паміж аналізам і агітацыяй. Калі расійскія СМІ выкарыстоўваюць заявы амерыканскага журналіста як «доказ» заняпаду Захаду, гэта перастае быць асабістым меркаваннем — яно становіцца інструментам уплыву.
Што гэта азначае для Польшчы?
1. Зніжэнне падтрымкі Украіны
Калі грамадская думка, у тым ліку ў Польшчы, будзе працягваць верыць, што «Украіна ўсё роўна прайграе», гэта можа аслабіць падтрымку ваеннай і гуманітарнай дапамогі. Гэта непасрэдна ўплывае на бяспеку ўсходняга флангу НАТА.
2. Умацаванне падзелаў
Наратывы пра «заняпад Захаду» і «аднаўленне насельніцтва» знаходзяць водгук у тых жа груп, якія схільныя да антыэмігранцкіх і антыеўрапейскіх пасылаў. У Польшчы, дзе міграцыя і бяспека з'яўляюцца палітычна выбуховымі тэмамі, такія тэорыі можна лёгка адаптаваць да польскіх умоў і выкарыстоўваць ва ўнутраных кампаніях.
3. Тэст на інфармацыйную ўстойлівасць.
Польшча была і застаецца адной з галоўных мішэняў расійскай дэзінфармацыі. Карлсан — як гучны амерыканскі голас, які паўтарае расійскія тэзісы — становіцца карысным інструментам для гэтай машыны. Здольнасць распазнаваць намеры і кантэкст яго заяў з'яўляецца часткай больш шырокай грамадскай устойлівасці.
Выснова: паміж мікрафонам і мегафонам
Такер Карлсан не расійскі агент. Але ён стаў часткай большай галаваломкі, у якой ідэалогія, асабістыя амбіцыі і цынізм СМІ сутыкаюцца з патрэбамі Крамля. У яго расказах Расія — не краіна, а сімвал: бунт супраць ліберальнай Амерыкі, туга па простым свеце, дзе сіла і традыцыі важнейшыя за кампраміс і супольнасць.
Для Польшчы гэта напамін пра тое, што інфармацыйная вайна вядзецца не толькі на ўсход ад Дняпра. Яна таксама вядзецца ў інтэрнэце, на тэлебачанні і ў свядомасці аўдыторыі, якая ўсё часцей блытае галоснасць з праўдай. І што часам прапаганда не абавязкова павінна прамаўляцца па-руску, каб гучаць як рэха Масквы.
Аўтар: Томаш Ферэнц, Канал замежнага вяшчання Польскага радыё