«Ale kosmos!» — motyw przewodni tegorocznej edycji. Więc przygotowaliśmy dla was Kosmiczną lekcję polskiego!
Odlecieć — w trzecim znaczeniu słownikowym to po polsku «stracić poczucie rzeczywistości», przeważnie pod wpływem używek lub nadmiernych obciążeń emocjonalnych. «Тріпанути» — оце і означає вирушити в подорож, за допомогою уяви та інших допоміжних засобів. А деякі польські рокмени любили так подорожі. У Космос. Частина з них, безсумнівно, мала яскраву уяву!
Śpiewał Felicjan Andrzejczak w – pożal się boże – utworze «Noc komety» (1984):
Wizje chodźcie do mnie - Видіння йдіть до мене
Blisko najbliżej - Близько, найближче
Zostańcie w mojej głowie - Залиштеся в моїй голові
Najdziksze sny - Найдикіші сни
І яке слово тут вибрати із цього мисленнєвого потоку? Хай будуть «wizje» — «wizja» (форма однини). Має воно кілька значень:
1) «obraz pojawiający się w czyjejś wyobraźni pod wpływem natchnienia, szaleństwa, wysokiej gorączki lub środków odurzających» - і саме це значення використовується в контексті пісні «Ніч Комети», тобто видіння, яке з'являється внаслідок натхнення, божевілля, високої температури чи психоактивних речовин.
2) «czyjeś wyobrażenie jakichś zdarzeń mających zajść w przyszłości, zwykle przedstawiane w książce lub w filmie», і в цьому значенні перекладаємо слово «wizja» як «бачення» (тобто уявлення про щось - текст, пісню, фільм, картину і так далі).
A my wracamy do tej kosmicznej piosenki o komecie. Głowa pęka i nie tylko:
Już eksplodują lustra - Вже вибухають дзеркала
Całego świata - Усього світу
I nieskończenie wolno - І нескінченно довго
Pulsuje czas - Пульсує час
Nadciąga noc komety - Надходить ніч комети
Ognistych meteorów deszcz - Вогняних метеорів дощ
Nie dowiesz się z gazety - Ти не дізнаєшся з газети
Kto przeżyje swoją śmierć - Хто переживе свою смерть
Прекрасна омонімічна пара нам тут аж проситься в ефір, впала як зіронька з неба:
«люстра» і «lustra»! Звучить так само, а значення ж різні.
Якщо українська люстра — це «підвісний освітлювальний прилад», czyli polski «żyrandol», то польське слово «lustra» — це не що інше, як дзеркала (форма однини - «lustro»).
…muzycy dramatyzują, koloryzują. Czego szukają na tym niebie? Bratniej duszy? Utraconej miłości. Oto przykład moralnego zepsucia:
Oglądam Twoją twarz - Я розглядаю твоє обличчя
Oglądam Twoją twarz w lunecie - Я розглядаю твоє обличчя в телескопі
I nie wiesz o mnie nic - І ти нічого про мене не знаєш
Zasypiasz naga w swoim świecie - Ти засинаєш гола у своєму світі
Gdy myjesz ciało swe - Коли миєш своє тіло
I gdy rozpuszczasz długie włosy - І коли розпускаєш довге волосся
Nic nie wiesz, nie wiesz, że… - Нічого не знаєш, не знаєш, що…
Podgląda Cię astronom obcy - За тобою підглядає сторонній астроном
- śpiewa niejaki Grzegorz Ciechowski z zespołu Republika w piosence Obcy astronom (1984)
Слово «obcy» в цьому контексті перекладаємо як «сторонній», тобто «який не є членом даної родини, цього колективу і т. ін.; чужий», «nienależący do jakiegoś kręgu osób, spraw, rzeczy». Хоча, звісно, найближчий переклад - це чужий (або ж інший).
Наприклад:
język obcy - іноземна мова
obcokrajowiec - іноземець
«Obcy astronom» - другий альбом гурту Republika «Nieustające tango»
Сторонній астроном - niezdrowe fantazje, mania podglądania. W ten sposób muzycy deprawują również najmłodszych. Śpiewają Fasolki (Dziwne ufoludki, 1988), a za nimi Mini Mini Klub (2011):
Mój brat wciąż czyta o kosmitach - Мій брат постійно читає про космітів (так, так, є таке українське слово!)
Gwiazdach planetach i orbitach - Про зірки, планети та орбіти
O niczym innym nie chce słyszeć - І ні про що інше не хоче чути
Nawet do UFO listy pisze - Навіть до НЛО пише листи
Wreszcie zasłużył na nagrodę - Врешті-решт він заслужив на нагороду
I latający ujrzał spodek - І побачив літаючу тарілку
Bo wylądował dziś w ogródku - Бо вона приземлилася сьогодні у городі
Pojazd zielonych ufoludków - Транспортний засіб зелених нло-шників
Jak po ukraińsku nazwiemy ufoludków?
Прибулець - przybysz
Косміт - kosmita
Позаземлянин - pozaziemianin
Інопланетянин або іншопланетник - ufoludek
Натомість НЛО - тобто неідентифікований летючий об’єкт польською це ж як буде?
UFO - niezidentyfikowany obiekt latający
НЛО-шники чи UFO-ludki прилітають до нас, землян - ziemian в гості на….
spodku, spodku latającym - літаючій тарілці
Niestety, jak na posłańców lepiej rozwiniętej cywilizacji zieloni goście zachowują się nazbyt - занадто, тобто - po ludzku:
A czym się żywi śmieszny tworek - А чим харчується смішне створіння
Czy zjedzą z nami podwieczorek - Чи з’їдять з нами підвечірок
Kompot dostały tort dostały - Компот отримали, торт отримали
Zjadły wypiły odleciały - З’їли, випили і полетіли
- co każe przypuszczać, że chodzi w rzeczywistości o daleką rodzinę, niespodziewane ciotki i wujków z ubogiej prowincji. Oto obraz kosmosu w polskiej piosence! Kosmiczny władco – widzisz i nie grzmisz:
Jeśli to widzisz, jeśli to słyszysz - Якщо Ти це бачиш, якщо це чуєш
Ocal choć błękit na naszym niebie - Врятуй хоча би блакить на нашому небі
Звертаємо увагу польський «błękit» - чоловічого роду, а українська «блакить» - жіночого.
Uratuj kosmos! Uratuj kosmos! - Врятуй космос, врятуй космос
Chociaż dla siebie, chociaż dla siebie - Хоча би для себе, хоча би для себе
- apeluje Beata Kozidrak z Bajmu w Piosence Ratujmy kosmos (1988) z filmu Pan Kleks w Kosmosie. Kosmos powinien zdecydowanie odgrodzić się od Polski żelazną kurtyną, ponieważ zepsuty Astronom nie reagował na nic i nadal robił swoje:
Wysyłam w kosmos pocałunki swe - Я висилаю в космос свої поцілунки
Wysyłam w kosmos pocałunki swe - Я висилаю в космос свої поцілунки
Komety niosą do niej SOS - Комети несуть їй сигнал SOS
Moje SOS, SOS, SOS - Мій SOS
Niosą jej - Несуть їй
Wysyłam w kosmos… - Я висилаю в космос
Wysyłam do niej… - Я висилаю їй
Wysyłam w kosmos… - Я висилаю в космос
Wysyłam jej… - Я висилаю їй
SOS
SOS
SOS
SOS
Żenujące. Niektóre gwiazdy polskiej estrady nie ograniczyły się do obserwacji i posyłania wątpliwych oznak miłości w kosmos. Dały się porwać:
Czuję to, czuję obce zło - Я відчуваю, я відчуваю чуже зло
«Чути» і «czuć» - це ще одна пара слів, яких можемо сміливо назвати фальшивими друзями перекладача, тобто коли чуєш дзвін, та не знаєш де він!
«чути» - тобто сприймати звуки, тобто «słyszeć». А «czuć» - «відчувати»
Ktoś podgląda i chce porwać mnie - Хтось за мною підглядає і хоче викрасти мене
Pytam więc, czemu właśnie ja - Я запитую, отже, чому саме я
Czemu na mnie pada ślepy los - Чому на мене падає сліпа доля
I choć już nie byłem sam - ktoś uchylił nieba bram - І хоча я вже не був сам, хтось привідкрив неба браму
Znowu zabiera mnie podniebna łódź - Знову забирає піднебесний човен
Zgraja obcych rąk penetruje mózg - Зграя чужих рук проникає в мозок
- przyznaje Lady Pank (UFO, 2007).
Spenetrowany mózg generuje w wyobraźni bliskie spotkania. Dobrze, że człowiek ma tylko jedną głowę:
Ja mam dwie ręce i nogi dwie - У мене дві руки і дві ноги
Jedną głowę posiadam też - Одну голову я маю теж
Wychyliłem się na trzy ćwierci - Я вихилився (висунувся) на три чверті
Aby zobaczyć, czy coś z daleka leci - Щоби побачити, що щось здалека летить
Leciał z góry świetlisty wóz - Летіла з гори сяйлива машина
Польське слово «wóz» має також ширше значення, ніж просто дерев’яний «віз», що його запрягають кіньми. Так можна назвати супер-гіпер-електричну автівку - «wóz».
Pomyślałem że to koniec mój już - Я подумав, що це вже мій кінець
Chciałem uciekać, lecz w miejscu stałem - Я хотів втекти, але стояв на місці
A to ty wylądowałeś - А це ти приземлився
Masz trzy ręce i nogi cztery - У тебе три руки і чотири ноги
Jedną głowę, ale par oczu wiele - Одна голова і багато пар очей
Wychyliłeś się z tego wozu - Ти висунувся з цієї машини (літаючої тарілки)
A to stałem ja, tu na rozdrożu - А це стояв я, тут на роздоріжжі
- w tym przypadku na rozdrożu znalazł się Kazik Staszewski z zespołu Kult (Bliskie spotkanie 3 stopnia, 1994). Gorzej, że często na rozdrożu znajdowała się Polska cała, bowiem w innej piosence ten sam artysta sprowadził inwazję Marsjan na swą Ojczyznę:
Zachodnia flota – Śląsk, wschodnia – na Kraków - Західний флот - Сілезія, східний - Краків
Kraków – dawna stolica Polaków - Краків - давня столиця поляків
hej, hej – Mars napada - гей, гей, Марс нападає
dookoła ludzi gromada - навколо людей хмара
hej, hej – Mars atakuje - гей, гей, Марс атакує
żadnej litości nie czuje - жодної жалості не відчуває (пам’ятаєте: не чує, а відчуває!)
hej, hej – napada Mars - гей, гей, нападає Марс
płonie ziemia skąd Sawa i Wars - горить земля, звідки Сава і Варс (тобто легендарні засновники польської столиці Варшави)
hej, hej – u wrót stoi głód - гей, гей, під воротами стоїть голод
nie rzucim ziemi skąd nasz ród! - ми не покинемо землі, звідки наш рід
w tym całym bałaganie jedno wiem na pewno - у цьому безладі одне я знаю точно
ty jesteś moją królewną - ти моя королівна!
Wbrew niezdrowym fantazjom Kazika inwazja Marsjan na Polskę wydaje się trudna do wyobrażenia ze względów ekonomicznych. Але одне Казік влучно підмітив - szczęście jest bliżej niż myślimy. Wyjaśnia to Beata Kozidrak (Bajm):
Czytasz o mnie tu i tam - Ти про мене читаєш тут і там
Te z kosmosu bajki znam - Я знаю ці казки з космосу
Ja jestem Twą planetą, wiesz? - Я твоя планета, Ти знаєш?
Chodź kochanie, ogrzej się - Ходи до мене, любий, зігрійся!
Ведучі Музичного уроку Яна Стемпневич та Марцін Ґачковський на 28-му Науковому пікніку Польського радіо та Центру науки Коперник.
Запрошуємо послухати космічний урок польської у доданому файлі!
Яна Стемпнєвич і Марцін Ґачковський
25:41 20250510_Kosmiczna lekcja polskiego.mp3 Космічний урок польської — пісні про космос і пісні космічні!