Wielu widzów doskonale zna Jana Pawła Adamczewskiego i jego rodzinę zamieszkujących wieś Adamczycha w serialu "1670". Komediowa opowieść w reżyserii Macieja Buchwalda biła rekordy popularności na Netflixie. Za chwilę, już 17 września, obejrzymy jej drugi sezon i będziemy czekać na trzeci. W Czwórce na szlachecki świat przedstawiony w serialu spoglądamy okiem profesjonalistki, historyczki, autorki książki "My Sarmaci", doktor Joanny Orzeł.
"My Sarmaci jesteśmy narodem wybranym" - to stwierdzenie pada z ust Jana Pawła Adamczewskiego w jednym z odcinków "1670". I zdaniem naszej gościni ta scena oddaje prawdziwe wyobrażenie szlachty o swoim stanie i jego znaczeniu. - To prawda, że szlachta była przekonana, że jest narodem wybranym. Szlachta wierzyła, chciała wierzyć albo udawała, że wierzy w to, bo było jej to politycznie na rękę - mówi doktor Joanna Orzeł. - Czyli się siłą, która ma władzę w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, ale też tą częścią społeczeństwa Europy, która obroni zachód przed zalewem islamu.
Adamczewscy prosto z XVI wieku
Dr Joanna Orzeł podkreśla, że twórcy serialu świetnie oddali usytuowanie akcji opowieści, scenografią oddali ówczesną rzeczywistość dworku szlacheckiego, karczy, wyjazdu na sejmik. - Tam wszystko dobrze współgra - ocenia. - Sama rodzina Adamczewskich też jest dobrze przedstawiona. Mamy dwóch synów - jeden to ten ważniejszy, starszy, wiadomo, że to on przejmie majątek, będzie musiał przedłużyć ród. Drugi jest księdzem. Wtedy niejako prestiżem było mieć członka rodziny w "tej korporacji", jak powiedziano w serialu. W rzeczywistości ta profesja też była wybierana ze względów finansowych - gdy nie było zbyt wiele ziemi do podziału - wyjaśnia.
Postacią najmniej wierną rzeczywistości 1670 roku jest Aniela. - Szlachcianki w XVII wieku nie miały zbyt dużo do powiedzenia. Miały tylko dwa wyjścia albo wyjść za mąż, albo iść do zakonu - wyjaśnia ekspertka. - Aniela w serialu "1670" prezentuje taką szlachciankę, która by mogła istnieć 100 lat później.
Doktor Joanna Orzeł docenia oddanie klimatu epoki. - Dla mnie "1670" to serial o współczesności, ale w kostiumie historycznym - mówi. - Mamy tu elementy historyczne, ale uczyć się historii z tego nie polecam.
Szlachta - kim byli i kiedy przestali istnieć?
Szlachta o stan, którego genezy należy szukać w średniowieczu. - Szlachta to dawne rycerstwo, które otrzymało ziemię dzięki królowi. Władca też nadawał herby, jednak to ziemia była cenniejsza - wyjaśnia Joanna Orzeł. - W XVI wieku wciąż można było zostać szlachcicem - zostać uszlachetnionym. Tytuł szlachecki nadawał król, za zasługi. To jednak nie podobało się szlachcie, dlatego uprawnienia do nadawania szlachectwa przejął sejm.
Szlachta na ziemiach polskich istniała setki lat. Formalnie zniosła ją konstytucja marcowa z 1921 roku. Mimo to do dziś odnajdujemy w sobie cechy polskich sarmatów, takich jak gościnność, nieufność wobec władzy, butę, awanturnictwo i poczucie wolności.
***
Tytuł audycji: Science zone
Prowadzi: Jędrzej Rosiewicz
Gość: dr Joanna Orzeł (historyczka, autorka książki "My Sarmaci")
Data emisji: 09.09.2025
Godzina: 13.13
pj
