Reaktor Maria to obiekt badawczy, który nie wytwarza energii elektrycznej w tradycyjnym sensie. „Ten reaktor pracuje w sposób nieciągły, bo taka jest definicja i założenia dla cyklów w eksploatacji reaktora. On jest uruchamiany, zatrzymywany. Część procedur, część prac, część kampanii eksperymentalnych jest prowadzona w taki sposób: praca, przerwa, wymiana, weryfikacja” – tłumaczy dyrektor Polskiego Instytutu Badań Jądrowych w Świerku prof. Jakub Kupecki. Jak dodaje, „ten reaktor różni się znacząco od profilu pracy elektrowni jądrowej”.
Maria pełni także funkcję edukacyjną, przygotowując kadrę dla przyszłej energetyki jądrowej. „Służy jako platforma treningowa dla tych, którzy pracują także za granicą, realizujemy partnerstwa z podmiotami zagranicznymi, kontrakty i projekty naukowe, badawcze i wdrożeniowe” – mówi dyrektor. Obiekt jest też pod stałym nadzorem Państwowej Agencji Atomistyki, która sprawdza poprawność procedur i gotowość personelu. „Jest to miejsce dla nas ważne, rozwojowe, ważne dla całego sektora” – podkreśla prof. Kupecki, wskazując na strategiczne znaczenie reaktora w kontekście planów budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej.
Reaktor Maria odgrywa również nieocenioną rolę w medycynie nuklearnej. „Reaktor jest miejscem, w którym napromieniamy materiały, prowadzimy badania i wytwarzamy radionuklidy, które trafiają do produkcji leków dla medycyny nuklearnej w ponad 70 krajach” – wyjaśnia dyrektor. „To ośrodek produkcyjny, który dostarcza leki oraz aparaty służące do diagnostyki i leczenia w obszarze medycyny nuklearnej” – dodaje Paweł Nowakowski, dyrektor Departamentu Eksploatacji Obiektów Jądrowych.
A tak wygląda sterownia jak dotąd jedynego reaktora jądrowego w Polsce.
Dla laika praca reaktora może wyglądać spektakularnie: „Stoimy wręcz na pokrywie górnej reaktora. Siedem metrów pod nami pod warstwą wody znajduje się rdzeń, gdzie przebiega reakcja łańcuchowa, powstawanie neutronu i produkcja” – opowiada dyrektor reaktora Maria, Paweł Nowakowski. Warstwa wody chroni przed promieniowaniem: „Stojąc tutaj, otrzymalibyśmy praktycznie taką samą dawkę, jakbyśmy stali przed Pałacem Kultury w Warszawie”.
Bezpośredni widok na rdzenie reaktora zanurzone w wodzie.
Bezpieczeństwo reaktora to priorytet. „Reaktor jest eksploatowany dzięki temu, że spełniamy wszystkie bardzo rygorystyczne wymogi, które stawia nam dozór jądrowy i prawo atomowe. Państwowa Agencja Atomistyki w sposób ciągły weryfikuje nasze działania, czasem też odbywają się niezapowiedziane wizyty” – tłumaczy Nowakowski. Procedury obejmują nie tylko techniczne aspekty, ale także kontrolę dostępu do obiektu: „Wejście jest obwarowane zasadami podobnymi do lotniska, w tym inspekcją pod kątem nieczystości radioaktywnych. Dodatkowo mamy służbę ochrony fizycznej z bronią ostrą” – dodaje dyrektor Nowakowski.
Również w badaniach naukowych Maria pełni kluczową rolę. „To reaktor badawczy, który służy przede wszystkim do prowadzenia badań w dziedzinie fizyki. Jesteśmy największym instytutem badawczym w Polsce i główną dyscypliną, jaką się zajmujemy, jest fizyka. Dzięki reaktorowi próbujemy zrozumieć, co dzieje się z materią na najbardziej podstawowym poziomie” – mówi prof. Agnieszka Pollo, zastępca dyrektora ds. naukowych.
Badania materiałowe prowadzone w reaktorze mają też praktyczne zastosowanie. „Staramy się zrozumieć, co dzieje się z materiałami w polu promieniowania, jakie wytwarzane jest w okolicach reaktora. Materiały te wykorzystuje się później w kosmosie i w różnych zastosowaniach praktycznych na ziemi” – dodaje Pani prof. Agnieszka Pollo.
Ta własnie wygląda jeden z rdzeni reaktora atomowego w reaktorze jądrowym w Świerku.
Pomimo 51 lat eksploatacji, reaktor Maria jest jednym z najnowocześniejszych w Europie i uzyskał zezwolenie bezterminowe. „Taki reaktor ma przed sobą co najmniej 20 lat dalszej eksploatacji. Już dzisiaj myślimy o tym, jak powinien wyglądać kolejny reaktor badawczy, który Marię docelowo zastąpi” – podsumowuje prof. Jakub Kupecki.
Kapsuła atomowa pozbawiona promieniowania jako pamiątka z reaktora jądrowego w Świerku
Reaktor Maria to symbol polskiej nauki jądrowej – miejsce, w którym badania, medycyna i kształcenie ekspertów łączą się od ponad pół wieku, wyznaczając kierunki dla przyszłości polskiej energetyki i medycyny nuklearnej.
pż