Prochy uczestników Powstania Styczniowego, straconych na Placu Łukiskim w Wilnie, złożone potajemnie przez władze carskie na Górze Zamkowej, odnalezione na początku XX wieku, a następnie ponownie odkryte przez władze litewskie w 2017 r. 22 listopada zostaną wystawione w Katedrze Wileńskiej, a następnie po mszy świętej odprowadzone przez ul. Zamkową, Wielką, Ostrą Bramę, na cmentarz na Rossie. Będzie to ceremonia rangi państwowej z udziałem Prezydentów Polski i Litwy oraz wicepremiera Białorusi. Spodziewane są także delegacje z Ukrainy oraz Łotwy. W przeddzień tego ważnego wydarzenia, w Wileńskiej Galerii Obrazów otwarto wystawę „Artur Grottger. Lituania. Powstanie Styczniowe na Litwie 1863-1864”, odbyła się też dyskusja naukowa „Powstanie Styczniowe 1863-1864 w litewskiej, polskiej i białoruskiej pamięci historycznej”.
W 1863 r. Artur Grottger stworzył cykl rysunków „Polonia”, a latem 1864 r., kiedy los powstania był już przesądzony, artysta zaczął ilustrować wydarzenia rozgrywające się na Litwie. Cykl przybrał formę opowieści osnutej na udziale w powstaniu litewskiego gajowego i losach jego rodziny. Informacje o przebiegu działań na Litwie Grottger czerpał z korespondencji zamieszczanych w wydawanym w Wiedniu czasopiśmie „Postęp”. Na ich podstawie wykreował wyobrażenie dzikich, niedostępnych borów i nieprzebytych bagien, które były schronieniem powstańców oraz postać głównego bohatera – litewskiego chłopa w świtce przepasanej rzemieniem, z toporkiem za pasem i myśliwską strzelbą w ręce. Na cykl Lituania składają się następujące dzieła: „Puszcza”, „Znak”, „Przysięga”, „Bój”, „Duch”, „Wizja”. Jan Matejko, przyjaciel artysty i pierwszy komentator Lituanii, podkreślał umiejętność zespolenia w tym dziele życia zwykłej litewskiej rodziny ze sprawą narodu, uniknięcie politycznej propagandy i umyślnego poniżania wroga. Zwrócił też uwagę na szczególny ton opowieści, który nie wywołuje u widza rzewnych uczuć, a raczej podziw i szacunek dla szlachetności i dumy jej bohaterów. Sam zaś Grottger mówił o ukończonych kartonach Lituanii, że są może skromnym, może nie dość artystycznie wygranym, ale prawdziwie głęboko spod serca dobytym akordem duszy Polaka.
Oryginały z cyklu Lituania ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie nigdy dotychczas nie były pokazywane na Litwie. Artur Grottger urodził się w 1837 r. na Podolu. Naukę rysunku pobierał we Lwowie w pracowni malarza Jana Maszkowskiego, następnie studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1855-1858 kontynuował naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. W latach 1864-1866 cykl Lituania był potajemnie wydrukowany i stał się znany w Polsce i na Litwie. Kopie cyklu zdobyły wielką popularność w XIX wieku i przechowywano je często w litewskich domach jako relikwie. Wystawa będzie czynna do 26 stycznia 2020 roku.
W dyskusji naukowej „Powstanie Styczniowe 1863-1864 w litewskiej, polskiej i białoruskiej pamięci historycznej” wzięli udział historycy z Białorusi, Polski i Litwy: dr Dzmitry Matveichyk (Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi), prof. dr hab. Aliaksandr Smalianchuk (Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk), prof. dr hab. Stanisław Wiech (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. dr hab. Leszek Zasztowt (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk), prof. dr hab. Tamara Bairašauskaitė (Instytut Historii Litwy) prof. dr hab. Alvydas Nikžentaitis (Instytut Historii Litwy) orazdr Darius Staliūnas (Instytut Historii Litwy).
Źródło: Instytut Polski w Wilnie/ho