61:52 unia lubelska___910_09_ii_tr_0-0_7dc7b83c[00].mp3 Prof. Henryk Lulewicz mówił o unii lubelskiej i okolicznościach jej zawarcia w audycji Hanny Marii Gizy (PR, 25.06.2009)
Szwagier króla
Mikołaj przyszedł na świat w 1512 roku, ale aż do połowy lat 40. XVI wieku nie był ważną postacią w Wielkim Księstwie Litewskim. Wszystko zmieniło się w chwili, gdy żonaty król Zygmunt August nawiązał romans z jego siostrą Barbarą. Zakochany monarcha owdowiał w 1545 roku, a Mikołaj „Rudy” i jego brat stryjeczny Mikołaj „Czarny” przekonali go do zawarcia małżeństwa z kochanką. Ślub odbył się dwa lata później w tajemnicy, a jego ujawnienie zszokowało opinię publiczną. Uznany został za mezalians uderzający w powagę państwa i wywyższający ród Radziwiłłów.
Tak było w rzeczywistości. Obaj bracia byli obdarzani przez króla nadaniami i urzędami. Mikołaj "Czarny" został kanclerzem i wojewodą wileńskim, a "Rudy" otrzymał od króla nominację na wojewodę trockiego. Szwagier monarchy, jako dotychczasowy opiekun Barbary, cieszył się ogromnym zaufaniem Augusta. Wobec powszechnej niechęci do tego małżeństwa, nieobecny na Litwie monarcha polecił mu trzymać pieczę nad Wielkim Księstwem i monitorować poczynania nieprzychylnych mu możnych. "Rudy" de facto piastował urząd namiestnika Litwy.
Sytuacji tej nie zmieniła nawet śmierć Barbary w 1551 roku.
- Więzi przyjacielskie między królem a Mikołajem "Rudym" pozostały – mówił w Polskim Radiu prof. Henryk Lulewicz, historyk, badacz dziejów Litwy.
Przeciwnik unii
Litwę i Polskę od czasów Jagiełły łączyła unia personalna, ale za rządów Zygmunta Augusta zaczęły pojawiać się głosy nawołujące do ściślejszego złączenia obu państw. Przeciwnikami takiego rozwiązania byli litewscy możnowładcy, którzy obawiali się utraty swojej pozycji. Na Litwie bowiem nie było równości wśród rycerstwa, a najważniejsze funkcje w kraju pełnili przedstawiciele kilku najzamożniejszych rodów. Należeli do nich oczywiście Radziwiłłowie. "Rudy" torpedował więc wszelkie próby wprowadzenia nowej unii. Wpłynął też na zmianę prawa, które utrudniało Polakom nabywanie dóbr na Litwie.
Do unii dążył za to król Zygmunt. Nie chciał dopuścić do tego, aby jego bezpotomna śmierć rozdzieliła oba państwa. Pomysł silniejszego złączenia Litwy i Polski przeforsował na sejmie (Polacy i Litwini obradowali oddzielnie), który swoje obrady rozpoczął w grudniu 1568 roku w Lublinie. Zjawił się tam również "Rudy", który usilnie starał się nie dopuścić do zawarcia unii.
- Kiedy sprawy zaczęły przyjmować niekorzystny obrót Mikołaj Radziwiłł "Rudy', z niemal wszystkimi posłami i senatorami litewskimi opuścił Lublin – wytłumaczył prof. Henryk Lulewicz.
Wierzył, że bez zgody Litwinów nie dojdzie do podjęcia kluczowych decyzji. Zygmunt, mający dość zachowania szwagra, włączył do Korony województwa podlaskie, wołyńskie, kijowskie i bracławskie, które należały do Litwy. Unia lubelska, tworząca nowe państwo, weszła w życie 1 lipca 1569 roku. W oczach Rudego był to koniec suwerennej i niezależnej Litwy.
Dobry dowódca
Po śmierci Mikołaja "Czarnego" w 1565 roku, "Rudy" został kanclerzem i wojewodą wileńskim. Gdyby tego było mało, kilkukrotnie piastował również urząd hetmański. Przez niemal trzydzieści lat z sukcesami dowodził armią litewską. W latach 50. XVI wieku brał udział w zbrojnej interwencji w Inflantach, a następnie walczył przeciwko Moskalom. W 1564 roku odniósł wspaniałe zwycięstwo nad wojskami Iwana IV Groźnego w bitwie nad Ułą.
Rudy cieszył się zaufaniem także króla Stefana Batorego, który rozpoczął panowanie w Rzeczypospolitej w 1575 roku. Trzy lata później hetman rozbił siły rosyjskie pod Kiesią w Inflantach, a w kolejnych kampaniach zdobył Połock i Wielkie Łuki. W 1581 roku uczestniczył u boku monarchy w oblężeniu Pskowa. Po tej kampanii, jako niemal 70-latek, zakończył swoją karierę wojskową.
Mikołaj "Rudy" zmarł 27 kwietnia 1584 roku w Wilnie, jako twórca potęgi rodu Radziwiłłów.
Źródło: Polskie Radio
