Mowa z Sieradzkiego

Ostatnia aktualizacja: 07.09.2019 10:00

Jest to najdalej wysunięty na północny zachód region należący do Małopolski, dlatego gwara sieradzka określana jest jako Pogranicze Małopolsko-Wielkopolsko-Mazowieckie.

Czytaj także

"Daj dla mamy", czyli mówimy w gwarze podlaskiej

Ostatnia aktualizacja: 10.08.2019 09:00

Gwara podlaska jest odłamem dialektu mazowieckiego, ale jest bardzo zróżnicowana, a jej odmiany były kształtowane przez liczne wpływy, m.in. białoruski, litewski, ukraiński rosyjski, niemiecki i jidisz.

Zachód słońca nad Lutownią, Białowieski Park NarodowyFoto: Shutterstock.com/Fotokon

Posłuchaj

05'12 Słowianek/Poranek Dwójki

więcej

Batiuszka, dziengi, chaziaj, kartacze, skibki - to tylko niektóre z mnóstwa ciekawych o oryginalnych nazw, na które natrafic możemy na Podlasiu.

Nazywana też gwarą białostocką, charakterystyczna jest dla mieszkańców Białegostoku i części Podlasia, a spokrewniona z dialektem wileńskim. Do jej cech zaliczamy:

śledzikowanie (spółgłoski ciszące, takie jak "ś, ć, dź, ź" wymawiane są jak w wyrazach sinus, sizal, Zanzibar, cis);
długie wymawianie samogłoski akcentowanej z wyraźnym tonem opadającym, tzw. zaciąganie, co wpływa również na kontur melodyczny zdania, stąd gwara ta bywa odbierana jako śpiewna, melodyjna;
używanie w roli czasownika posiłkowego słówka "weź" (np. weź otwórz okno)
rozróżnianie dźwięcznego "h" i bezdźwięcznego "ch"
zanik celownika, zamiast którego używa się konstrukcji z przyimkiem "dla" (np. kup dla mnie, daj dla babci, powiedz o tym dla Marka)
zanik końcówek w czasownikach w stronie czynnej czasu przeszłego, np. My dawali (My dawaliśmy). Ja pojechał (Ja pojechałem). Dzie wy byli? (Gdzie wy byliście?)

***

Tytuł audycji: Słowianek

Przygotowała: Patrycja Zisch

Gość: dr Ewelina Kwapień

Data emisji: 10.08.2019

Godzina emisji: 8.50

Zobacz więcej na temat: folk

Czytaj także

Gwara podhalańska

Ostatnia aktualizacja: 17.08.2019 09:00

Gwara podhalańska bardzo wyróżnia się na tle innych gwar ponieważ jej użytkownicy bardzo dbają o jej utrzymanie i rozwój, pielęgnują kwestie językowe i dbają o to, aby gwara ta trwała.

TatryFoto: Pixabay

Posłuchaj

05'14 Cechy gwary podhalańskiej (Poranek Dwójki/Słowianek)

więcej

Czasem stałe posługiwanie się gwarą prowadzi do sytuacji, w której rodzice nie chcą, aby ich dzieci posługiwały się w szkole ogólną polszczyzną. Nie widzą takiej potrzeby i uważają, że ich dzieciom w zupełności wystarczy gwara podhalańska.

Gwarą podhalańska posługują się mieszkańcy północnego podnóża Tatr i jednocześnie dorzecza Białego i Czarnego Dunajca. Gwara ta jest zaliczana do małopolskich gwar pasa górskiego. Do tych gwar zaliczamy gwarę spiską na wschodzie oraz na zachodzie gwarę orawską i południowożywiecką. Cechy, które możemy zaobserwować w gwarze podhalańskiej to między innymi:

mazurzenie,
fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca,
występowanie samogłosek pochylonych,
występowanie spółgłosek protetycznych,
labializacja,
przydech,
prejotacja,
stwardnienie głosek przed –ar,
przejście dz w z,
akcent inicjalny.

Zapraszamy do odsłuchania całości nagrania.

***

Tytuł audycji: Słowianek

Przygotowała: Patrycja Zisch

Gość: dr Ewelina Kwapień

Data emisji: 17.08.2019

Godzina emisji: 8.50

Zobacz więcej na temat: folklor folk

Czytaj także

Żywiecka mowa

Ostatnia aktualizacja: 24.08.2019 09:00

Żywiecczyzna to region w południowo-środkowej Polsce, który należy do południowo-zachodniej części dialektu małopolskiego.

ŻywiecczyznaFoto: Shutterstock

Posłuchaj

05'15 Gwara żywiecka (Dwójka/Słowianek)

więcej

Gwara żywiecka jest wewnętrznie zróżnicowana. Możemy mówić o gwarze północno-żywieckiej i południowo-żywieckiej. Gwara południowo-żywiecka należy do grupy pasa górskiego, natomiast północno-żywiecka do gwar Pogórza. Dwie podstawowe cechy fonetyczne łączą gwarę żywiecką z dialektem małopolskim. Jest to fonetyka udźwięczniająca: wujek Jonek, nic nie widzioł, oraz mazurzenie: miesiacek, corny, połozył, zoden. Możemy spotkać tu również siakanie, zjawisko pokrewne mazurzeniu, czyli wymowę spółgłosek dziąsłowych szy, rzy, czy, dży jako si, zi, ci, dzi, np. stucny, ziebrok, szklonki ze skła.

Zapraszamy do posłuchania całości nagrania.

***

Tytuł audycji: Słowianek

Przygotowała: Patrycja Zisch

Gość: dr Ewelina Kwapień

Data emisji: 24.08.2019

Godzina emisji: 8.50

Zobacz więcej na temat: folklor

Czytaj także

Gwara warszawska

Ostatnia aktualizacja: 31.08.2019 10:00

Gwary wytwarzały zarówno grupy społeczne, jak i etniczne po to, by podkreślić swoją odrębność czy żeby utrudnić obcym zrozumienie pewnych informacji.

Warszawa 1939. Ulica Świętokrzyska przy skrzyżowaniu z ulicą Nowy Świat. Widoczny gmach PrudentialuFoto: Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

Posłuchaj

07'12 Gwara warszawska (Poranek Dwójki)

więcej

Miasto podobnie jak wieś wytworzyło swój specyficzny język, charakterystyczny dla grup społecznych, zawodowych czy kulturowych, a nawet przestępczych. Największy wpływ na rozwój gwary warszawskiej miała sytuacja historyczna w XIX wieku, kiedy miasto w wyniku zaborów najpierw było stolicą Księstwa Warszawskiego, a potem częścią Imperium Rosyjskiego. Za wiele słów, fraz czy sposobów artykulacji w gwarze odpowiadają liczne naleciałości z języków rosyjskiego, niemieckiego czy jidisz.

Charakterystyczna dla języka warszawskiego jest np. końcówka -ak, jak w wyrazach kurczak zamiast kurczęcia, Wileniak zamiast Dworca Wileńskiego, chłopak zamiast chłopca. W dużym stopniu dla zachowania gwary warszawskiej przysłużył się Stefan Wiechecki "Wiech", ponieważ zapisywał rozmówki warszawskie, które podsłyszał na targowisku na Kercelaku.

***

Tytuł audycji: Słowianek

Przygotowała: Patrycja Zisch

Gość: Michał Gruszczyński - historyk i pasjonat gwary warszawskiej

Data emisji: 31.08.2019

Godzina emisji: 8.50

Zobacz więcej na temat: folklor kultura ludowa