21 студзеня – праваабарончая супольнасць Беларусі прызначыла днём палітвязня. Гэта дзень смерці Вітольда Ашурка. Праваабарончымі арганізацыямі афіцыйна палітвязнямі прызнаныя 1197 чалавек. Але колькасць усіх людзей, якія сядзяць па палітычных справах і пра якіх вядома, складае – 1449. Ва ўсіх ёсць сем’і, якім вельмі часта патрэбная матэрыяльная і маральная падтрымка.
У выніку масавых рэпрэсій пасля выбараў 2020 году, і якія не заканчваюцца па сённяшні дзень, выявілася вялікая патрэба падтрымкі сем’ям палітвязняў. Многія з іх засталіся без карміцеляў, з малымі дзяцьмі, хворыя бацькі засталіся без дзяцей. Кожная гісторыя – гэта чалавечая трагедыя.
Узнік шэраг ініцыятыў дапамогі не толькі палітвязням, але і іх сем’ям. Адну з іх заснаваў фонд «Краіна для жыцця». Мы паразмаўлялі з кіраўніком праграмы дапамогі сем’ям палітвязняў Вольгай Зазулінскай.
З пачатку існавання фонд на працягу года аказваў штомесячную дапамогу ў памеры 300 еўра 80 сем’ям. Асноўныя данаты паступалі ад жыхароў Беларусі. З часам іх колькасць пачала змяншацца, а пасля пачатку вайны ва Украіне яшчэ больш зменшылася.
Было прынята рашэнне перафарматаваць крытэрыі, расказвае кіраўнік праграмы дапамогі палітвязням фонду Вольга Зазулінская.
-На сённяшні дзень фонд «Краіна для жыцця» робіць разавыя выплаты сем’ям палітзняволеных, незалежна ад таго, ёсць у іх непаўнагадовыя дзеці, ці ў іх няма дзяцей. Няважна, хто ў зняволенні: дзеці ці сужонкі. На сённяшні дзень мы дапамагаем абсалютна кожнаму, хто звернецца па дапамогу, таксама незалежна ад віду зняволення. Мы пашырылі крытэрыі, але прыбралі рэгулярнасць дапамогі. То бок засталіся 300 еўра для сям’і, але ў разавым фармаце.
Фонд мае дадатковую праграму салідарнасці – «Сябра сям’і». Кожны жадаючы – прыватная асоба, арганізацыя, фонд – могуць стаць папячыцелем канкрэтная сям’і. Яны самастойна выбіраюць перыяд, падчас якога яны хочуць падтрымліваць сям’ю палітвязня, і выбіраюць суму. Вольга Зазулінская зазначае, што ўсё адбываецца канфідэнцыйна.
-Мы перад гэтым падпісваем дамову аб неразгалошванні інфармацыі, паколькі яна вельмі ўразлівая. Гэта важна для людзей, якія знаходзяцца ўнутры краіны, для іх гэта небяспечна. Мы ведаем, што цяпер следчыя органы вельмі актыўна працуюць па выяўленні каналаў дапамогі, якім чынам падтрымліваюць беларусаў. Таму мы заключаем дамову і далей здаем справаздачу донару. Штомесяц мы адчытваемся, што сапраўды грошы паступілі ў гэтую сям’ю. Калі сям’я і донар не супраць, то мы можам паспрыяць іх камунікацыі. Усё залежыць ад жадання.
Фонд «Краіна для жыцця» не пагаджаецца з афіцыйнай лічбай палітзняволеных – 1197. Вольга Зазулінская нагадвае, што не ўсе асобы, якія атрымалі тэрмін па палітычных справах, прызнаюцца палітвязнямі, што вельмі несправядліва.
-Сёння мы смела можам казаць пра 1,5 тысячы палітзняволеных. На жаль, гэтая лічба не змяншаецца. Нават нягледзячы на тое, што людзі пачалі выходзіць пасля адбытага тэрміну пакарання, усё роўна лічба прагрэсіруе. Вельмі часта мы атрымліваем інфармацыю не наўпрост ад сваяка. Сваяк просіць знаёмых, якія за мяжой, выйсці з намі на сувязь, таму мы атрымліваем інфармацыю праз трэцюю асобу. Людзі часамі баяцца нават пісаць у Тэлеграм. Гэта факт. Людзі ў Беларусі так жывуць. Ёсць і іншая сітуацыя. Я ведаю, што чалавек за кратамі, ведаю, па якім артыкуле, але сваякі просяць не рабіць інфармацыю публічнай. Мы не можам ісці насуперак жаданню сваякоў палітвязняў, бо многія баяцца, а запужваюць іх вельмі моцна.
Ужо паяўляюцца выпадкі, калі асуджаныя адбылі свой тэрмін пакарання па палітычнаматываванай справе, але пра іх ніхто не ведаў, іх не было ні ў ніводным спісе.
-Зноў мы вяртаемся да пытання: а як мы прызнаем гэтых людзей палітвязнямі? Якім чынам мы збіраем спісы? Чалавек ужо адсядзеў амаль два гады, а яго няма ў нашых рэсурсах. Як так сталася? Ці гэта нашая віна? Ці сваякі не захацелі, а можа ў яго няма сваякоў? Гэта вельмі шырокая тэма і па ёй цяпер вельмі шмат гаворыцца.
З нядаўняга часу на ютуб-канале фонду пачала выходзіць новая рубрыка «Ліст героям». Там расказваюць гісторыі палітвязняў, пра якіх у інфармацыйнай прасторы гаворыцца шмат, але і пра людзей, пра якіх мала хто піша і расказвае. Адна з апошніх – гісторыя Дзімы Сасноўскага. Гэта адзін з тых, каго абвінавацілі ў тэрарыстычнай дзейнасці – справа аб пакушэнні на Азаронка. «Гаварыць мы можам пра любога чалавека. Пытанне, колькі мы пра яго ведаем. Вось што важна разумець», – кажа Вольга Зазулінская.
-Мы ўсе памятаем гэтае пастановачнае відэа. Сям’я запужаная вельмі моцна, не дае інтэрв’ю, бо ім забаронена дзяліцца інфармацыяй. Пад падпіскай аб неразгалошванні знаходзіцца і адвакат. І ў гэтых гісторыях мы стараемся расказваць, які гэты чалавек. Кім ён быў, як ён жыў да моманту, калі трапіў у турму. І зноў жа, гэтая гісторыя фарміруецца з нейкіх агульных тэзісаў. Дзіма Сасноўскі – з малога гораду Ліда. Гэта раённы горад, дзе кожны жыхар – навідавоку. Гэта вар’яцкая гісторыя, што чалавека абвінавачваюць па такім артыкуле. Усе знаёмыя гавораць пра яго цалкам іншае. Яго чакае малы сын. Тата выйшаў і абяцаў вярнуцца і паехаць з ім на рыбалку. Чалавек жыў нармальным жыццём і планаваў будучыню, але дадому не вярнуўся. Важна разумець, што гэтыя сем’і трэба падтрымліваць, гаварыць пра іх, колькі можам і колькі ведаем.
Вольга расказвае, што зусім нядаўна даведалася пра гісторыю вязня, пра якога, у прынцыпе, нічога не было вядома. Гэта былы супрацоўнік органаў унутраных спраў, Андрэй Шкляр. Ён сядзіць па вельмі сур’ёзным 356 артыкуле, здрада дзяржаве. Вядома, што гэты чалавек падвяргаўся фізічным катаванням, яго білі. У Андрэя засталіся толькі мама і хворая бабуля. У яго дагэтуль няма нават адваката, а сядзіць ён з лістапада 2021 года. Маме вельмі цяжка рыхтаваць перадачы. Сын забараняе маме гэта рабіць, паколькі разумее, што ў яе на гэта няма грошай.
-Галоўная задача фонда – шукаць магчымасць дапамогі такім сем’ям. Ведаеце, самае цяжкае, што ў мяне ўнутры адгукнулася болю, бо я таксама мама амаль дарослага сына, гэта калі яго мама мне сказала: «Ведаеце, Вольга, вы першы чалавек, які за паўгода пагаварыў са мной па душах». У гэты момант ты разумееш, а са колькімі мы не пагаварылі па душах? Гэтым людзям не заўсёды патрэбныя грошы. Гэтым людзям часамі трэба, каб нехта сеў насупраць, а яны змаглі расказаць пра свой боль. І мы імкнемся да таго, каб шукаць магчымасць кантактавацца ўнутры краіны. Калі гаворка ідзе пра такія сур’ёзныя артыкулы, то людзей вельмі моцна запужваюць, ізалююць ад кантактаў з іншымі. Гэта важна разумець.
Вольга Зазулінская расказвае, што яны просяць беларусаў, якія не баяцца ў дадзенай сітуацыі, выходзіць на кантакт з сем’ямі палітвязняў. Прыехаць раз у месяц і папіць гарбаты – гэта многа значыць, кажа суразмоўца. Як многае значыць напісаць палітвязню прынамсі адзін ліст у месяц.
-Мы ведаем, што лісты не даходзяць. Там вельмі моцная фільтрацыі і цэнзура. Гэта робіцца спецыяльна, каб зламаць людзей, каб яны падпісвалі прашэнні аб памілаванні. На гэта разлічвае рэжым, але мы ўсё роўна павінны пісаць. Магу сказаць з практыкі. Калі была паднятая велізарная хваля абурэння па справе Сяргея Верашчагіна, як бы ім не хацелася не прапускаць лісты, то ім усё роўна прыйшлося гэта зрабіць. Аб’ём быў настолькі вялікім, што проста не аддаваць, яны не маглі.
Сяргея Верашчагіна вельмі моцна збілі, што сур’ёзна адбілася на яго здароўі. Адно вока перастала бачыць, у яго трэшчына хрыбетніка. Праваабарончыя арганізацыі, СМІ, грамадства прыклалі мноства намаганняў, каб ён прайшоў прынамсі мінімальны медагляд. У выніку націску, у выніку вялікай колькасці зваротаў і скаргаў удалося дасягнуць зруху.
-Калі мы такім чынам ціснем на пакаральныя ўстановы, трэба разумець, што ў кожнай структуры ёсць падначаленыя. Калі мы скардзімся, што падначаленыя не выконваюць свае абавязкі, той хто вышэй, павінен адрэагаваць. Нават калі гэта фармальна, то яно і так дабівае. Мы ўсё роўна ставім іх у сітуацыю, калі яны абавязаныя дзейнічаць. На колькі гэта прадуктыўна – гэта ўжо іншае пытанне. Але прымусіць іх выконваць сваю працу мы можам, гэта ў нашых сілах. На сённяшні дзень Сяргею памянялі калонію на турэмны рэжым.
Калі б у нас кожная маці, дачка, жонка і гэтак далей змагаліся як змагаюцца некаторыя... Як жонка Паўла Севярынца, як Дар’я Лосік, Марыя Адамовіч. Яны рэальна змагаюцца. Жонка Анішчука, які не прызнаны праваабаронцамі «Вясны» палітвязнем, хоць гісторыя відавочная. Гэта Сахарчук. Калі жонкі ідуць на ўсё дзеля барацьбы за сваіх блізкіх. Калі казаць пра Анішчука, то яго жонку затрымлівае і СК, і КДБ, яе стала цягаюць на допыты па любым прычынам. Дала інтэрв’ю – выклікалі. Але яна не апусціла рукі, яна кажа пра свайго мужа, змагаецца, каб зрабіць яго ўмовы там прымальнымі. Мы не кажам камфортныя, там нікому некамфортна. Калі чалавек, якога збівае начальнік калоніі, глытае металічны прадмет, то гэта азначае, што ўмовы там не толькі непрымальныя, яны нясцерпныя. Тая жонка, якая далучаецца да барацьбы і крычыць пра тое, што патрэбная дапамога. Яна ўсяму свету кажа: «Дапамажыце». Я з вялікай павагай стаўлюся да такіх гісторый.
Дзякуй за размову. Маім суразмоўцам была кіраўнік праекта дапамогі палітвязням фонду «Краіна для жыцця» Вольга Зазулінская.
Інфармацыя, як можна фінансава падтрымаць сем’і палітвязняў пры пасярэдніцтве фонду, знаходзіцца на старонцы stranafund.org.