„Smutna wiadomość: Marcel Łoziński nie żyje. Mój przyjaciel od dziecka, dzięki któremu zostałem filmowcem. Wspaniały reżyser filmów dokumentalnych. Ogromna strata!” - napisał na Facebooku Feliks Falk. Marcel Łoziński miał 85 lat.
- Życie jest jak film dokumentalny. Patrzę tak sobie ciągle na ten film dokumentalny bez myślenia o końcu, bo nie wiem, ile jeszcze taśmy zostało w kasecie - mówił Marcel Łoziński w archiwalnej rozmowie z PAP w 2020 roku.
Marcel Łoziński był jednym z najwybitniejszych polskich dokumentalistów. Urodził się 17 maja 1940 r. w Paryżu w rodzinie polskich emigrantów. Mężem siostry jego matki był sławny francuski reżyser filmowy Jean Vigo. W 1965 r. ukończył Wydział Łączności na Politechnice Warszawskiej i pracował w Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie jako inżynier dźwięku. Dwa lata później rozpoczął studia reżyserskie w Szkole Filmowej w Łodzi. Ukończył je w 1971 r. dyplom obronił 5 lat później.
W styczniu 1980 r. został usunięty z warszawskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych, po zatrzymaniu przez cenzurę kolejnych filmów. W pełni do twórczej aktywności wrócił po stanie wojennym, a największe sukcesy przyniosły mu pierwsze lata po transformacji ustrojowej. Po powrocie do WFD dołączył do tzw. Nowej Zmiany w dokumencie, którą tworzyli m.in. Paweł Kędzierski, Bohdan Kosiński, Krzysztof Kieślowski, Tomasz Zygadło. Nurt, który reprezentowali, charakteryzował się dystansem wobec rzeczywistości PRL.
Od 1974 roku należał do Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Od 2002 prowadził Kurs Dokumentalny DOK PRO w Szkole Wajdy. Wykładał w Paryskiej Szkole Filmowej FEMIS oraz w Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Prowadził warsztaty dokumentalne, m.in. w Moskwie, Kijowie, Helsinkach, Pekinie. Inicjator Dragon Forum – międzynarodowych warsztatów filmu dokumentalnego. Był również członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej oraz Europejskiej Akademii Filmowej.
Filmy Łozińskiego zdobyły łącznie kilkadziesiąt nagród, wyróżnień i nominacji. On sam ma kilkanaście nagród indywidualnych oraz odznaczeń państwowych. Jednym z najbardziej znanych i najczęściej nagradzanych filmów Łozińskiego jest „89 mm od Europy”, za który otrzymał nominację do Oscara w 1994 r. Dokument opowiada o przejściu granicznym w Brześciu, gdzie wymieniane są koła pociągów, bo białoruskie tory są szersze o 89 mm od polskich, europejskich. Film był metaforą przemian ustrojowych w 1989 roku.
Jego twórczość była w dużej mierze antysystemowa, poruszała kwestie drażliwe zarówno dla władzy komunistycznej, jak i dla społeczeństwa polskiego po transformacji ustrojowej. Stworzył również takie filmy jak „Happy end” (1973), „Król” (1974), „Zderzenie czołowe” (1975), „Egzamin dojrzałości” (1979), „Próba mikrofonu” (1980), „Las katyński” (1990), „Wszystko może się przytrafić” (1995), „Jak to się robi?” (2006) oraz „Ojciec i syn w podróży” (2008).
Łoziński był laureatem m.in. Europejskiej Nagrody Filmowej za Poste restante, czterech nagród na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen i aż dwunastu na Krakowskim Festiwalu Filmowym, gdzie otrzymał Smoka Smoków za całokształt twórczości na 56. edycji festiwalu Krakowskim Festiwalu. Został również laureatem Nagrody Wolności im. Andrzeja Wajdy / Philipa Morrisa, Paszportu Polityki oraz Nagrody Wielkiej Kultury Polskiej. W 2018 został nagrodzony Platynowym Zamkiem na festiwalu OFF CINEMA w Poznaniu, a w 2024 r. odsłonięto jego gwiazdę w Łódzkiej Alei Gwiazd na ul. Piotrkowskiej.
PAP/ho
