Józef Hen. Biografia, w której odbija się historia XX wieku

W "Zapiskach ze współczesności" prezentujemy nagrane przez Joannę Bogusławską wspomnienia Józefa Hena. Opowieść o jego życiu, naznaczona dramatycznymi doświadczeniami wojny i długą twórczością, jest nie tylko osobistym wspomnieniem, lecz także świadectwem historii XX wieku. W sobotę, 8 listopada, ten wybitny pisarz będzie obchodził 102. urodziny.

Józef Hen - pisarz, scenarzysta i publicysta - wątki biograficzne prezentował m.in. w książkach "Nie boję się bezsennych nocy", "Nowolipie" czy "Najpiękniejsze lata"

Foto: Beata Zawadzka/East News

Słuchaj "Zapisków ze współczesności" na podcasty.polskieradio.pl >>>

Józef Hen urodził się 8 listopada 1923 w Warszawie w rodzinie żydowskiej. Debiutował w roku 1932 w "Małym Przeglądzie" Janusza Korczaka. Przez pierwsze miesiące wojny pozostawał w stolicy, przeżył bombardowanie miasta. W listopadzie 1939 przedostał się na wschód – początkowo do Białegostoku, potem do Lwowa. W czasie wojny stracił ojca.

Wojenna tułaczka i małżeństwo z Ireną

Józef Hen początkowo mieszkał pod Lwowem przy siostrze, Mirce, pracując przy budowie magistrali Kijów-Lwów. W celu uzyskania meldunku i uniknięcia zsyłki zapisał się do ukraińskiej sowieckiej szkoły pedagogicznej w Dąbrowicy. Po wybuchu wojny Niemiec z ZSRR uciekł, ukrył się w pociągu ewakuacyjnym dla obywateli radzieckich. Zamierzał przedostać się do armii Andersa stacjonującej w okolicach Saratowa; plany te nie powiodły się. Aresztowany przez patrol sowiecki, zgodził się na wcielenie do Armii Czerwonej. Rozkaz Stalina ze stycznia 1942 roku o wycofaniu z frontu wszelkich emigrantów ("bieżeńców") zadecydował, że nie wziął udziału w walkach w okolicach Stalingradu. Znalazł się w batalionie pracy, skąd uciekł w kierunku Taszkientu. Podążał za armią Andersa, do której dotarł tuż przed jej ewakuacją do Iranu; nie został jednak wcielony do armii, dostając najniższą kategorię wojskową z powodu obrzezania.

Udał się do Samarkandy, gdzie wstąpił znów do szkoły pedagogicznej, zapewniającej internat. Tam poznał swoją przyszłą żonę, Irenę Lebewal. Naukę musiał przerwać kilka miesięcy przed maturą; ratując się przed głodem, podjął pracę w wytwórni win i wódek. Nadal starał się o wcielenie do wojska. W maju 1944 roku znalazł się w 2. Armii Wojska Polskiego, wycieńczony i chory na malarię. Pozycję w armii zapewniły mu umiejętności literackie. Był korespondentem wojennym w "Głosie Żołnierza".  Ponieważ stopień szeregowego nie licował z pełnioną funkcją, został skierowany do Politycznej Szkoły Oficerskiej w Lublinie, którą ukończył w 1945 roku. W Krakowie w 1946 roku ponownie spotkał się z Ireną (Reną), która została jego żoną.

Spełniony człowiek i twórca

Tuż po wojnie należał do redakcji pism "Orzeł Biały" i "Żołnierz Polski". Wojenne przeżycia własne, rodziny i znajomych opisał w powieściach "Nikt nie woła" i "Najpiękniejsze lata". Na jego debiut książkowy, "Kijów-Taszkient-Berlin", wydany w 1947 roku dzięki zachęcie ze strony Ksawerego Pruszyńskiego i z jego przedmową, złożyły się natomiast wspomnienia drukowane w "Żołnierzu Polskim". W latach 50. i 60. Jozef Hen zajął się także pisaniem scenariuszy na podstawie swojej prozy. W latach 70. i 80. powrócił jako autor prozy historycznej.

Hen był też autorem scenariuszy do ekranizacji własnych powieści. W 2009 roku pisarz otrzymał Nagrodę Literacką m. st. Warszawy w kategorii "Warszawski twórca" za całokształt twórczości. W tym roku skoczy 102 lata. Uważa, ze jego życie było spełnione.

Posłuchaj:

Józef Hen #1. Dzieciństwo w Warszawie <<<

***

Na "Zapiski ze współczesności" zapraszamy od poniedziałku do piątku (3-7.11) w godz. 12.45-13.00. Cykl przygotowała Joanna Bogusławska.

pg