"Gra w szachy" Anguissoli. Szachownica pełna znaczeń

Ostatnia aktualizacja: 13.06.2021 14:45
Szachy były grą królewską, rozrywką dobrze urodzonych mężczyzn, bowiem tylko im przypisywano niezbędną do tej gry inteligencję i zdolność przewidywania. W obrazie włoskiej malarki Sofonisby Anguissola partię szachów rozgrywają dwie kobiety, w dodatku bardzo młode. A może tylko udają?
Sofonisba Anguissola, Gra w szachy, Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu
Sofonisba Anguissola, "Gra w szachy", Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu Foto: PAP/LUCA PIERGIOVANNI

Posłuchaj
14:48 2021_06_13 14_44_59_PR2_Jest_taki_obraz.mp3 "Gra w szachy" Anguissoli. Szachownica pełna znaczeń (Jest taki obraz/Dwójka)

 

Bohaterkami obrazu są siostry Sofonisby. Na otoku drewnianej planszy malarka pozostawiła łaciński napis, który identyfikuje postaci: "Panna Angussola, córka Amilcara, namalowała z natury trzy swoje siostry i piastunkę". Spośród pięciu sióstr malarki są przedstawione trzy: Lucia, Europa i Minerwa. Najstarsza Lucia, gra z młodszą Minerwą w szachy, a tymczasem najmłodsza z nich Europa przypatruje się grze. Siostrom towarzyszy piastunka, której łagodna twarz znana jest również z kilku innych obrazów Sofonisby.

Współczesnym mistrzom szachowym nie udało się odczytać sytuacji rozgrywanej na planszy. Ustawienie pionów nie oddaje żadnej, możliwej sytuacji, a sama plansza nie powinna mieć czarnego pola po stronie najstarszej z dziewcząt lecz białe. Może zatem Sofonisba i jej siostry nie umiały grać w szachy? Malarka nie odzwierciedliła bowiem w obrazie żadnej konkretnej rozgrywki i źle ustawiła samą planszę. Portret miał wychwalać zalety panien Anguissola, przymioty ich umysłu i szlachetne urodzenie, ale w przypadku szachów nieco na wyrost.

A może szachownica posiada tutaj dodatkowe, metaforyczne znaczenie, jako pole życia i śmierci? Młode kobiety i stara piastunka podobnie jak szachowe figury i piony poruszają się w grze o nieuchronnym zakończeniu.


Zurbaran pap 1200.jpg
"Madonna Różańcowa". Wyrafinowane dzieło Francisco Zurbarana

Obraz Sofonisby nie jest zatem zwykłym, domowym portretem sióstr artystki. Szachownica bywała porównywana do świata – na planszy ludzie walczą, zabijają się i ostatecznie odchodzą poza pole gry. W obrazie Sofonisby leży już sporo zbitych figur i pionów. Istotą dydaktyki szachowej było przypominanie o śmierci i nieuchronności przemijania. Nie tylko literaci lecz również kaznodzieje uciekali się do porównań szachowych, w których Bóg po ukończonej grze wrzuca zbite figury i piony do worka. Figury i piony pozostają zatem we władaniu śmierci, a zebrane do jednego worka tracą swe dotychczasowe przywileje i pozycje.

Obraz uznawany jest za jeden najznakomitszych dzieł Sofonisby. Stał się przedmiotem wielu interpretacji, w tym feministycznych, ich autorom, a najczęściej autorkom umknęła jednak ważna kwestia – młode kobiety, aby uchodzić za równie wykształcone, co mężczyźni, udają umiejętność gry w szachy i w ten sposób poszukują uznania.

Sofonisba Anguissola, Gra w szachy, 1555, płótno, 72 x 97 cm, Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu

***

Tytuł audycji: Jest taki obraz 

Prowadził: Michał Montowski

Gość: dr Grażyna Bastek (historyk sztuki)

Data emisji: 13.06.2021

Godzina emisji: 14.45


Czytaj także

Rubens. Genialny malarz, który wiedział, jak sprzedawać swoje obrazy

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2023 05:40
- Mój talent jest tak ukształtowany, że żadne przedsięwzięcie, chociażby nie wiem jak wielkie było i choćby jego przedmiot był nie wiem jak złożony, nigdy nie zdoła przekroczyć mej wiary we własne siły – mawiał Rubens.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Brzydka księżna. Najbrzydszy obraz świata

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2021 15:35
Historia tego intrygującego obrazu nie jest znana. Nie wiadomo nawet, kto go zamówił u antwerpskiego mistrza Quintena Massysa (1465-1530) i jaką miał pełnić funkcję – czy upamiętniał czyjeś rysy, czy był bezwzględną satyrą z alegorycznym przesłaniem.
rozwiń zwiń