Grecki wrak nadzieją Geli

Na południu Sycylii wydobyto wrak greckiego statku handlowego.

W poniedziałek 28 lipca b.r. nieopodal Geli na południu Sycylii wydobyto wrak zatopionego starożytnego greckiego statku handlowego.

Badacze oceniają, że przeleżał na dnie morza około 2500 lat. Jest to największy starożytny grecki statek handlowy jaki kiedykolwiek odkryto: ma on długość 21 m i szerokość 6,5 m. Wraki, które znaleziono wcześniej  u wybrzeży Izraela, Cypru i Francji mają jedynie ok. 15 metrów długości.

Wrak z Geli ma szczególną wartość dla archeologów, którzy sądzą, że dzięki jego przebadaniu będą w stanie poznać techniki budowy greckich statków. We wraku bowiem zachowały się liny wykonane z konopi, które, jak na 25 wieków przebywania na dnie morza, są w bardzo dobrym stanie.  Stosowano je do łączenia sosnowych desek kadłuba. Technikę tę opisywał już Homer w Iliadzie.

Dwóch płetwonurków przypadkowo odkryło wrak w 1988 roku i od tego czasu zamierzano go wydobyć. Archeolodzy uważają, że statek zatonął w wyniku burzy około 800 m od wybrzeża, gdy transportował towary z greckiej kolonii Gela z powrotem do Grecji około 500 r. p.n.e. W 2003 roku wydobyto dziób statku oraz wielką liczbę amfor, kubków do picia, lamp oliwnych i plecionych koszy. W poniedziałek straż przybrzeżna i eksperci z departamentu kultury gminy Caltanissetta wyłowili pozostałą część statku przy wykorzystaniu łodzi wyposażonej w dźwig zdolny podnieść ładunki do 200 ton. Gdy wrak wyłonił się z wody, przywitano go uroczyście dźwiękiem syren mgłowych.

Konkurencja z Syrakuzami

Sycylijscy archeolodzy sądzą, że znalezisko to przyczyni się do zmiany poglądów na temat starożytnej Geli. Ich zdaniem Gela była dużo ważniejszym miastem w starożytności niż dotychczas uważano i że odgrywała kluczową rolę jako ważne centrum handlu na Morzu Śródziemnym. Starożytna Gela została założona przez kolonistów z Rodos i Krety w 688 r. p.n.e., 45 lat po założeniu Syrakuz, które pozostawały w czasach starożytnych najważniejszym miastem na Sycylii. Gela była stałym konkurentem Syrakuz, a teraz konkuruje z tym miastem na kartach publikacji naukowych, gdy badacze próbują dowodzić, że miasto to było równie ważne jak Syrakuzy.

Pierwsze przekazy o Geli wspominają o rewolcie plebsu, który opuścił miasto i osiedlił się nieopodal. Konflikt w rezultacie został zażegnany przez wielkiego kapłana Artemidy, który namówił plebejuszy do powrotu. Poza tą barwną historią niewiele wiadomo o początkach miasta. Gela rozwinęła się za czasów panowania tyranów czyli greckich jedynowładców. Pierwszym z nich był Kleander, który panował w latach 505 do 498 p.n.e. Jego następcą został jego brat, Hipokrates, który podbił liczne okoliczne miasta, czyniąc z Geli najpotężniejsze miasto na Sycylii. Tylko konkurencyjne Syrakuzy pozostały niezależne. Stąd Hipokrates wszczął wojnę przeciw Syrakuzom w 492 r. p.n.e., lecz odstąpił od oblężenia miasta, gdy oddano mu w zamian miasto Kamarinę. Po jego śmierci władzę objął Gelon, który w 484 r. p.n.e. ostatecznie podbił Syrakuzy i przeniósł tam swoją siedzibę. Od tej pory znaczenie Geli malało na rzecz Syrakuz. Brat tyrana Gelona, Hieron, objął w jego imieniu władzę nad Gelą. Obaj z sukcesem toczyli wojnę z Kartagińczykami.

Wiadomo, że w 466 r. p.n.e. Gelijczycy przyczynili się do zrzucenia panowania tyranów i stworzyli demokratyczny zarząd miasta. Potem Gela walczyła przeciw Ateńczykom, którzy chcieli podporządkować sobie Sycylię, a także przeciw Kartagińczykom. Konflikty z tymi ostatnimi nie były zbyt pomyślne dla miasta, które zostało zdobyte i splądrowane przez siły kartagińskie w 405 r. p.n.e., pozostając prawie niezamieszkane aż do ponownego zaludnienia miasta 338 r. p.n.e. przez Timoleona z Koryntu. Po tym jak w 282 r. p.n.e. Gela została doszczętnie zniszczona przez Fintiasza z Agrygentu, zniknęła kompletnie z kart historii. Miasto odbudował dopiero Fryderyk II w 1233 r. n.e.

Najbardziej znanym mieszkańcem starożytnej Geli był zapewne Ajschylos, jeden z trzech wielkich tragików greckich (obok Sofoklesa i Eurypidesa), który zasłynął w Atenach i całej Grecji. Do największych jego dzieł należą Persowie, Siedmiu przeciw Tebom i trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiarnice, Eumenidy). Dramatopisarz był faktycznym twórcą tragedii greckiej. Jemu to bowiem zawdzięcza się wprowadzenie drugiego aktora na scenę, ograniczenie roli chóru oraz rozwinięcie dialogu w sztuce. Ajschylos spędził trzy ostatnie lata w Geli, gdzie zmarł w 455 r. p.n.e.

Współczesna Gela

Lokalne władze mają nadzieję, że wydobyty wrak zamieni miasto w atrakcję turystyczną. - Ten moment oznacza ponowne narodziny Geli - mówi szefowa departamentu kulturalnego Caltanissetty, Rosalba Panvini. Fragmenty statku będą trzymane zanurzone w zbiornikach wypełnionych środkiem konserwującym, polietylenem glikolu, zanim zostaną przetransportowane do Portsmouth w Wielkiej Brytanii, gdzie eksperci w Mary Rose Archaeological Services poddadzą statek konserwacji i zrekonstruują go. Władze planują wybudować muzeum morskie w Geli, gdzie grecki statek będzie kluczowym eksponatem.
Z czasów starożytnych znajdują się w Geli pozostałości akropolu i greckich świątyń. Mimo dużych ambicji i nowo wydobytego wraku, Gela niestety nie będzie w stanie konkurować z Syrakuzami o pierwszeństwo pośród miejsc oferujących zwiedzanie starożytnych zabytków na Sycylii. Syrakuzy są wpisane na listę miejsc dziedzictwa kulturowego UNESCO. Można tam zwiedzić m.in. fortyfikacje z przełomu V i IV w. p.n.e. z czasów tyrana Dionizjosa I, akropol syrakuzański wraz ze świątynią Apollina z VI w. p.n.e., największą sycylijską świątynią dorycką i sanktuarium Ateny z V w. Ponadto znajdują się tam pozostałości domów greckich, teatr z III w. p.n.e., monumentalny ołtarz Zeusa także z III w. p.n.e. oraz ruiny z czasu rzymskiego. Mimo to wrak z Geli ma szansę się stać ikoną wschodniej części Sycylii, a także poważnie przyczynić się do dalszego rozwoju archeologii podwodnej, jako że władze Sycylii już planują wyłowić kolejny zatopiony statek.

Tytus Mikołajczak

Wykorzystano informacje z ANSA