Pomnik został odsłonięty w dzisiejszej dzielnicy Strzegomia, gdzie wcześniej znajdowała się wieś Graeben.
Na monumencie znajduje się grafika przedstawiająca grupę więźniów. Pomnik upamiętnia więźniarki żydowskiego pochodzenia przebywające w obozie pracy przymusowej w Grabach, dlatego większość przedstawionych na grafice postaci to kobiety. Przedstawieni tam mężczyźni symbolizują jeńców wojennych oraz cywilnych robotników przymusowych skierowanych tam do pracy na rzecz gospodarki Trzeciej Rzeszy.
"Pomnik oddaje hołd wszystkim ofiarom terroru, które w wyniku II wojny światowej znalazły się na ziemi strzegomskiej, należącej wówczas do Trzeciej Rzeszy. Jego wielowymiarowa symbolika podkreśla nazistowską ideę eksploatacji więźniów, oznaczającą pracę ponad siły, skrajne wycieńczenie, głód i choroby" - podkreślono w komunikacie IPN.
Nazistowski obóz pracy w Grabach
Niemiecki obóz pracy przymusowej w Grabach funkcjonował do marca 1943 r. W 1944 r. został on przekształcony w filię obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. W Grabach przebywało około 500 młodych żydowskich kobiet, pochodzących głównie z Polski, skierowanych na Dolny Śląsk z gett w Będzinie i Sosnowcu, a także z Węgier, Francji oraz Belgii.
Więźniarki pracowały w zakładach roszarniczych należących do firm Rueffel u. Deutsch, a następnie do firmy Falke. Niezdolne do pracy robotnice odsyłano do obozu Auschwitz.
W lutym 1945 r. obóz zlikwidowano, a więźniarki skierowano – poprzez inne obozy leżące na terenie Protektoratu Czech i Moraw – do Bergen-Belsen. Tam doczekały w kwietniu 1945 r. wyzwolenia.
Odkrycie lokalizacji
Dokładną lokalizację obozu pracy przymusowej w Grabach udało się odkryć dopiero niedawno. Dokonali tego badacze z IPN i Muzeum Gross-Rosen dzięki zdjęciom lotniczym wykonanym przez samoloty alianckie w 1944 r. Fotografie te IPN pozyskał w tym roku z USA.
Obóz pracy w Grabach był filią hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Gross -Rosen. Powstał on na terenie ówczesnej Rzeszy Niemieckiej w miejscowości Gross-Rosen, obecnie noszącej nazwę Rogoźnica, oddalonej 60 km od Wrocławia.
W 1944 r. nastąpiła rozbudowa obozu Gross-Rosen, powstały liczne filie, których liczbę szacuje się na ok. 100. Zlokalizowane były na terenie obecnego Dolnego Śląska, Sudetów i Ziemi Lubuskiej.
Całkowita ewakuacja obozu nastąpiła w początkach 1945 r., w obliczu zbliżającego się frontu. Miała ona tragiczny przebieg, bowiem z zimna, głodu, wycieńczenia oraz w egzekucjach zginęły tysiące więźniów. W obozie macierzystym i jego filiach więziono łącznie 125 tys. więźniów, głównie Polaków, Rosjan i Żydów. Pozbawiono w nim życia około 40 tys. osób.
IAR/PAP/dad