Nauka

Mukowiscydoza. Kto może odziedziczyć wadliwy gen?

Ostatnia aktualizacja: 13.03.2018 15:31
Mukowiscydoza jest jedną z najczęstszych chorób dziedzicznych, a nosicielem genu z defektem jest, co 25. osoba. Posiadanie go nie przekreśla szansy na zdrowe dziecko.
Zdjęcie ilustracyjne
Zdjęcie ilustracyjneFoto: Dmytro Zinkevych/shutterstock.com

Przyczyną choroby są mutacje genu CFTR, których skutkiem jest brak działającego białka CFTR. W organizmie powstaje nadmiernie lepki śluz powodujący zaburzenia głównie w układzie oddechowym, pokarmowym i rozrodczym.

Mukowiscydoza występuje u jednego na 2500-4400 urodzonych dzieci w Polsce

Chore dziecko zawsze dziedziczy dwie wadliwe kopie genu powodującego mukowiscydozę - jedną od swej matki, drugą od ojca. Osoby, u których uszkodzona jest tylko jedna kopia genu to tzw. nosiciele (mutacji), nie mają objawów choroby.

Czytaj więcej:
laboratorium nauka 1200 free
NAUKA w portalu PolskieRadio.pl

W przypadku, gdy oboje rodzice są nosicielami mutacji w genie CFTR (czyli są osobami zdrowymi, ale posiadają jedną kopię genu zawierającą mutację, a drugą prawidłową) prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u ich dziecka wynosi 25 proc. dla każdej ciąży, co jednocześnie oznacza, że mają 75 proc. szans na urodzenie dziecka zdrowego.

Ze względu na stosunkowo wysoką częstość nosicielstwa mutacji w genie CFTR, nawet w przypadku wykrycia mutacji w jednej kopii genu u dziecka zdrowego, jego rodzice mają 25-krotnie podwyższone ryzyko urodzenia dziecka chorego na mukowiscydozę z kolejnych ciąż.

Dlatego powinni udać się do Poradni Genetycznej i rozważyć, wraz z lekarzem genetykiem, wykonanie analizy genu CFTR, co umożliwi dokładniejsze obliczenie ryzyka.

W takiej sytuacji lekarz doradzi wykonanie najpierw analizy nosicielstwa zidentyfikowanej mutacji, a następnie u tego z partnerów, który mutacji nie ma, wykonanie rozszerzonej analizy genu CFTR w celu sprawdzenia, czy osoba ta nie jest nosicielem innej mutacji genu CFTR.

Gdy jeden z rodziców dziecka choruje na mukowiscydozę, a drugi jest nosicielem mutacji genu CFTR, ryzyko odziedziczenia choroby wynosi już 50 proc.

W przypadku, gdy jeden z rodziców choruje na mukowiscydozę, a drugi nie jest nosicielem wadliwego genu, ryzyko odziedziczenia choroby jest bardzo niskie, jednak dziecko na pewno będzie nosicielem mutacji genu CFTR.

Jak mukowiscydoza jest dziedziczona?

Mukowiscydoza jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Co to oznacza?

Człowiek ma 46 chromosomów: 44 autosomalne (22 odziedziczone od matki i 22 od ojca) oraz 2 chromosomy płci (dziewczynki mają dwa chromosomy X, tj. XX, mężczyźni XY).  W chromosomach są zawarte wszystkie informacje dotyczące funkcjonowania organizmu.

Gen CFTR znajduje się na jednym z chromosomów autosomalnych (chromosom 7) - stąd "dziedziczenie autosomalne". Ten gen zawiera informację o białku CFTR.

- Białko CFTR koduje przezbłonowy kanał jonowy, który transportuje jony chlorkowe przez lipidowe błony komórkowe komórek nabłonkowych m.in. w układzie oddechowym, rozrodczym i pokarmowym - tłumaczy dr Katarzyna Wertheim-Tysarowska.

- Skutkiem mutacji genu CFTR może być brak białka CFTR lub jego nieprawidłowe działanie. Powoduje to zaburzenie transportu jonów, czego efektem jest powstanie gęstej i lepkiej wydzieliny, która zalega w narządach doprowadzając w konsekwencji do ich uszkodzenia i dysfunkcji - wskazuje.

Mutacje mogą mieć różny wpływ na białko powodując różny stopień nasilenia choroby. U niektórych osób nie rozwija się mukowiscydoza, a nieprawidłowości mogą dotyczyć tylko jednego narządu. Mówimy wówczas o chorobie CFTR-zależnej. Jedną z nich jest np. tzw. CBAVD związana z niedrożnością nasieniowodów i niepłodnością męską.

Para ma wadliwy gen. Co dalej?

Ryzyko urodzenia dziecka chorego na mukowiscydozę dla pary nosicieli zawsze wynosi 25 proc. dla każdej ciąży niezależnie od tego czy i ile chorych dzieci już się urodziło danej parze. W niektórych rodzinach występuje zatem kilkoro dzieci z mukowiscydozą.

Należy również pamiętać, że istnieje 50-proc. ryzyko przekazania dziecku mutacji przez rodzica - nosiciela , a to znaczy, że w przyszłości również ono będzie miało podwyższone ryzyko posiadania dziecka chorego na CF. Jednocześnie informacja o występowaniu mutacji stanowi także podstawę do wykonania analizy nosicielstwa tej mutacji u innych członków rodziny.  Wskazana jest w każdym przypadku konsultacja genetyczna.

Co jeśli wykryto mutację u krewnego?

Ryzyko odziedziczenia mutacji od nosiciela wynosi 50 proc., a zatem jeśli u kogoś w rodzinie wykryto mutację, istnieje wysokie ryzyko nosicielstwa tej mutacji u innych członków rodziny, a także podwyższone ryzyko posiadania przez nich dzieci chorych na mukowiscydozę.

W takim przypadku lekarz genetyk kieruje krewnych nosiciela na analizę genetyczną celem identyfikacji mutacji.

Jeśli mutacja zostanie wykryta u krewnego, ma on 25-krotnie podwyższone ryzyko posiadania chorego dziecka. Wtedy lekarz genetyk skieruje na badanie również jego partnera, po to by sprawdzić jego ewentualne nosicielstwo mutacji w genie CFTR i zweryfikować ryzyko posiadania chorego dziecka.

Trudność w genetycznym diagnozowaniu mukowiscydozy

Trudność diagnozowania polega na tym, że gen CFTR jest dużym genem, w którym znajduje się bardzo dużo różnych mutacji. Obecnie znanych jest ponad 2000 mutacji tego genu. Pojawiają się wciąż nowe doniesienia o identyfikacji nowych defektów u pacjentów z mukowiscydozą.

16 z nich to mutacje częste w populacji polskiej, występujące w 77 proc. zmutowanych kopii genu CFTR. W pozostałych 23 proc. zmutowanych kopii genu CFTR występują mutacje rzadkie (których jest ponad 2000) lub nowe (które nie były jeszcze opisywane w piśmiennictwie).

Gen CFTR składa się z 27 fragmentów kodujących. Aby zbadać 16 najczęstszych mutacji, należy zanalizować 7 fragmentów, natomiast przy rozszerzonej analizie należy zbadać wszystkie 27 fragmentów.

Jest to analiza czaso- i kosztochłonna - koszt analizy wszystkich 27 fragmentów genu CFTR to około 2500-3000 zł.

Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńka, PAP Zdrowie, kk

Czytaj także

Jak skutecznie leczyć atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Ostatnia aktualizacja: 12.03.2018 11:55
- Leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS) przynosi efekty tylko wtedy, gdy jednocześnie stosowana jest odpowiednia pielęgnacja skóry - przekonuje dermatolog dr Joanna Czuwara. Dzięki pielęgnacji można też znacznie opóźnić, a nawet zapobiec nawrotowi choroby.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jakie sygnały wysyła chora tarczyca? Jak o nią dbać?

Ostatnia aktualizacja: 13.03.2018 14:37
Choć waży zaledwie 20-30 gramów, to jednak ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, w tym zwłaszcza naszego metabolizmu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jaskra. Co to jest? Kto jest narażony? Jak uniknąć utraty wzroku?

Ostatnia aktualizacja: 13.03.2018 15:06
Jaskra to podstępna choroba, a stawka za jej zlekceważenie wysoka - utrata wzroku. Można ją wcześnie wykryć i uniknąć tragicznego scenariusza.
rozwiń zwiń