Radiowe Centrum Kultury Ludowej

Halloween

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 00:00
Skąd się wzięło Halloween i dlaczego Amerykanie chcieli go zakazać? Czym jest “Soul Cake” z piosenki Stinga? I co wspólnego z chodzeniem po kolędzie ma to wzbudzające wiele emocji święto?
zdjęcie ilustracyjne
zdjęcie ilustracyjneFoto: Shutterstock

Według jednej z teorii Halloween ma swoje korzenie w celtyckim święcie Samhain, które poprzedzało nowy rok. Jak w wielu innych kulturach, przełom między starym a nowym rokiem był dla Celtów momentem granicznym, naznaczonym niepewnością i lękiem, podczas którego wszystko mogło się wydarzyć, łącznie z zatarciem granicy między światem żywych i umarłych. Dlatego w wigilię nowego roku (Samhain), która w celtyckim kalendarzu miała miejsce 31 października, podejmowano różne środki zaradcze, by moment graniczny przejść bez szwanku.

Celtowie wierzyli, że w Samhain na ziemię powracają duchy zmarłych, by dręczyć żywych i niszczyć plony. Dlatego wypracowali pewne praktyki, by zaradzić nieszczęściu. Jedną z nich było zbieranie się w kostiumach ze skór i głów zwierzęcych wokół wielkich ognisk, na których składano ofiary, by udobruchać bóstwa i odpędzić duchy zmarłych.

W średniowieczu w ten dzień ubodzy chodzili od domu do domu, prosząc o jedzenie. W zamian za obietnicę modlitwy za dusze zmarłych krewnych, dostawali od zamożniejszych rodzin korzenne ciastka z charakterystycznym nacięciem w kształcie krzyża, zwane “soul cake”.

W IX wieku, kiedy to chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się na ziemie celtyckie, pogańskie obrzędy zostały wyparte albo zaadoptowane przez nowe tradycje. Dlatego kiedy Kościół wyznaczył 1 listopada jako Dzień Wszystkich Świętych, na terenach obecnych Wysp Brytyjskich obchody przypominały zwyczaje związane z celtyckim Samhain, na czele z paleniem ognisk i maskaradami, podczas których przebierano się za świętych, aniołów i diabły. Dzień poprzedzający Wszystkich Świętych zaczęto nazywać All-Hallows’ Eve (wigilią Wszystkich Świętych), z której to potem powstała nazwa Halloween.

Cukierek czy psikus?

W średniowieczu w ten dzień ubodzy chodzili od domu do domu, prosząc o jedzenie. W zamian za obietnicę modlitwy za dusze zmarłych krewnych, dostawali od zamożniejszych rodzin korzenne ciastka z charakterystycznym nacięciem w kształcie krzyża, zwane “soul cake”. Przypominało to znany w polskiej kulturze zwyczaj chodzenia po kolędzie, kiedy to w zamian za dobre życzenie, można było dostać jedzenie.

Prawdopodobnie od zwyczaju “soul cake” powstał dzisiejszy trick-or-treating (“cukierek albo psikus”) - zwyczaj, podczas którego dzieci chodzą od domu do domu, prosząc o cukierki. Jeśli ich nie otrzymają, mogą sprawić jakiegoś psikusa. W Szkocji i w Irlandii młodzież zamiast obiecywać modlitwę za zmarłych, śpiewała i wygłupiała się, a w zamian dostawała owoce, orzechy, a nawet pieniądze.

Tradycje halloweenowe z Wysp Brytyjskich dotarły do niektórych regionów w Ameryce Północnej jako imprezy dożynkowe, podczas których mieszkańcy dzielili się historiami o zmarłych, robili wróżby, tańczyli, śpiewali, a nawet robili sąsiadom psoty. Ta tradycja upowszechniła się, kiedy w II połowie XIX wieku do USA zaczęły docierać rzesze imigrantów z Wysp, a wraz z nimi tradycja “psocenia”. I tak jedną z popularnych psot było umieszczanie wozów i zwierząt gospodarskich na dachu stodoły, wyrywanie warzyw, a nawet przewracanie wychodków. Z czasem te psikusy stawały się coraz mniej niewinne. Pewnego roku młodzież w Kansas City pokryła woskiem tory tramwajowe na stromym wzgórzu, co spowodowało, że tramwaj się wykoleił, raniąc przy tym poważnie motorniczego. Te groźne praktyki narastały wraz z pogłębiającym się kryzysem gospodarczym. W związku z tym, coraz więcej regionów w USA chciało wprowadzić zakaz obchodów Halloween.

Koniec końców władze publiczne i religijne podjęły się działań, by Halloween stało się świętem społeczności sąsiedzkich, podczas którego mieszkańcy mogą wziąć udział w imprezach i paradach kostiumowych. W ten sposób chciano też uchronić dzieci i młodzież przed kłopotami, jakie mogą spowodować halloweenowe wybryki.

Dziś Halloween jest obchodzone na całym świecie, od Stanów Zjednoczonych przez Rumunię po Tajlandię. Domy przystrajane są wydrążonymi latarenkami z dyni (dawniej Irlandczycy robili je z rzepy i buraków), organizowane są imprezy przebierańców, a dzieci w wymyślnych kostiumach chodzą od domu do domu i zbierają słodycze. A co z psikusami? Polskie fora wypełnione są pomysłami: zakleić zamek do drzwi gumą do żucia, pozamieniać wycieraczki sąsiadom, ściągnąć furtkę… Czyż to nie brzmi znajomo?

Agnieszka Marczak

Bibliografia:

history.org

***

Po więcej felietonów dotyczących świąt i ludowych rytuałów zapraszamy do naszej zakładki świętujemy.

Czytaj także

 Osiemnastka

Ostatnia aktualizacja: 24.04.2021 00:00
Biba osiemnastkowa to magiczny próg, po którym już wszystko wolno. Można się napić alkoholu, zapalić skręta, ohajtać na legalu czy nawet… zaszczepić. Na osiemnastkę nastolatkowie czekają, przebierając nóżkami, negocjując z rodzicami kosztorys imprezy oraz zamieszczając w internecie filmiki z przygotowań. Osiemnastka – współczesny rytuał włączający w krąg starszyzny, mielący w machinie popkultury elementy różnych obrzędów inicjacyjnych i tworzący nowy, sobie tylko właściwy twór.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Komunia

Ostatnia aktualizacja: 08.05.2021 00:00
“Maseczka komunijna biała dziecięca z regulacją IHS” – ta nazwa produktu w pewnym sklepie internetowym mogłaby posłużyć za zwięzły, a trafny opis współczesnych doświadczeń związanych z pierwszą komunią świętą. Jest dziecięca niewinność, jest Chrystus (IHS), jest komercjalizacja (bo w końcu to przecież produkt sklepowy). No i jest pandemia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Szamani murawy, świątynie futbolu i kibice-wyznawcy. Piłka nożna jako rytuał

Ostatnia aktualizacja: 11.06.2021 00:00
Wkrótce znów miliony osób zasiądą na trybunach i przed telewizorami, by wziąć udział w globalnym rytuale i doświadczyć “drżenia nieba”, o którym śpiewała Maryla Rodowicz podczas otwarcia Mundialu. Zaczynają się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej Mężczyzn. Bądź co bądź, istne święto.
rozwiń zwiń