I etap
Każda etiuda Fryderyka Chopina stanowi nie tylko pogłębione studium konkretnego zagadnienia techniki pianistycznej, ale jest też utworem o wysokich walorach artystycznych. Kompozytor połączył w nich wirtuozerię z ekspresją, czyniąc z ćwiczenia technicznego pełnoprawne dzieło sztuki.
W pierwszym etapie konkursu uczestnicy mieli możliwość wyboru jednej spośród pięciu wybranych etiud kompozytora. Do dyspozycji mają dwa utwory z opusu 10: Etiudę C-dur (op. 10 nr 1), koncentrującą się na rozłożonych akordach w partii prawej ręki, oraz Etiudę a-moll (op. 10 nr 2), opartą o strukturę gamy chromatycznej. Z kolei z opusu 25 wybrać można Etiudę gis-moll (op. 25 nr 6), słynną "tercjową", gdyż głos w prawej ręce konsekwentnie prowadzony jest w tych właśnie interwałach, Etiudę h-moll (op. 25 nr 10), zwaną "oktawową", wymagającą siły i precyzji, oraz Etiudę a-moll (op. 25 nr 11), pełną dramatyzmu i technicznie złożoną, znaną także pod tytułem "Wiatr zimowy". Każdy z tych utworów stanowi poważne wyzwanie techniczne i artystyczne, pozwalając jednocześnie wykazać się zarówno biegłością, jak i muzykalnością wykonawcy.
Nokturny to nastrojowe miniatury fortepianowe, nazywane czasem"pieśniami nocy". Gatunek ten, charakteryzujący się śpiewnością, melancholią, a jednocześnie niekiedy ukrytym dramatyzmem, został zapoczątkowany na początku XIX wieku przez irlandzkiego kompozytora Johna Fielda. Fryderyk Chopin podjął ten gatunek, rozwinął i wyniósł na niespotykane wcześniej wyżyny artyzmu. Nadał nokturnom głębszy wymiar emocjonalny i większą wyrazistość formalną, czyniąc z nich nie tylko liryczne szkice, ale też wyraziste i często dramatyczne opowieści.
W pierwszym etapie uczestnicy mogli zaprezentować jeden z wybranych nokturnów Chopina spośród następujących: H-dur op. 9 nr 3; cis-moll op. 27 nr 1 lub Des-dur op. 27 nr 2, oba o dużym ładunku emocjonalnym i wyrafinowanej harmonice; G-dur op. 37 nr 2, o pogodnym, pastoralnym charakterze; a także jeden z dwóch nokturnów op. 48 – dramatyczny c-moll nr 1 lub liryczny fis-moll nr 2. Dodatkowo do wyboru były również: Es-dur op. 55 nr 2 oraz dwa nokturny z op. 62 – H-dur nr 1 i E-dur nr 2 – późne dzieła Chopina, pełne refleksyjnej głębi i subtelności.
W przypadku rezygnacji z nokturnu, uczestnik mogli zdecydować się na jedną z trzech wybranych etiud, które - choć technicznie mniej efektowne, niż te z grupy wirtuozowskiej - również wymagają wyczucia liryzmu i umiejętności prowadzenia śpiewnych melodii. Były to: Etiuda E-dur op. 10 nr 3, es-moll op. 10 nr 6 oraz cis-moll op. 25 nr 7.
Kolejnym elementem programu I etapu były pełne blasku i elegancji walce - utwory, które choć wywodzą się z formy tanecznej, w ujęciu Chopina nabierają charakteru wirtuozowskich miniatur koncertowych. Wśród dostępnych do wyboru kompozycji znalazły się trzy efektowne i technicznie wymagające walce: Es-dur op. 18, znany jako "Grande Valse Brillante"; As-dur op. 34 nr 1, pełen gracji i rozmachu, oraz zwięzły, ale niezwykle błyskotliwy Walc As-dur op. 42.
Jednak prawdziwą kulminacją tego etapu i największym artystycznym wyzwaniem były bardziej rozbudowane formy. Każda z czterech ballad to odrębna opowieść dźwiękowa, której siła tkwi w narracyjnym charakterze i rozwijającej się dramatycznie strukturze. To muzyczne historie, w których tematy "opowiadają" – pojawiają się, przekształcają, ścierają ze sobą i prowadzą słuchacza ku kulminacjom o niezwykłej sile wyrazu.
Uczestnicy mogli wybrać jedną z czterech ballad: g-moll op. 23, F-dur op. 38, As-dur op. 47 oraz f-moll op. 52. Alternatywnie, wykonawca mógł zdecydować się na Barkarolę Fis-dur op. 60 - utwór inspirowany śpiewem weneckich gondolierów, przepełniony śpiewnością i zmysłową kolorystyką - lub na Fantazję f-moll op. 49, dzieło o silnym ładunku dramatycznym.
II etap
W tej fazie konkursu uczestnicy będą mieli okazję zaprezentować pełnię swoich artystycznych możliwości w recitalach trwających od 40 do 50 minut. Program występu powinien obejmować zarówno preludia, jak i polonezy autorstwa Fryderyka Chopina, a dodatkowo może zostać wzbogacony o dowolnie wybrane kompozycje patrona konkursu. Uczestnicy mają szansę na indywidualne ukształtowanie repertuaru w taki sposób, by jak najlepiej wyrazić własną wrażliwość muzyczną i interpretacyjną.
Choć tytuł preludia sugeruje utwory wprowadzające, w rzeczywistości Chopinowskie miniatury op. 28 stanowią zamknięty cykl 24 miniatur fortepianowych, zróżnicowanych pod względem charakterów, temp i nastrojów. Każde z nich jest osobnym, wyrazistym obrazem muzycznym, ukazującym niezwykłe bogactwo emocji i kolorystyki dźwiękowej. Pianiści mają możliwość wykonania wybranego zestawu sześciu kolejnych preludiów z dwóch dostępnych sekwencji: numerów od 7 do 12 lub od 13 do 18. Alternatywnie, mogą zdecydować się na ambitne zadanie zaprezentowania całego cyklu w kolejności ustalonej przez kompozytora.
Drugim istotnym elementem programu są polonezy. To utwory, które uchodzą za najpełniejszy wyraz narodowego ducha w twórczości Chopina. Te pełne rozmachu, często dramatyczne kompozycje nie są jedynie stylizacjami tańca, lecz rozbudowanymi poematami tanecznymi, niosącymi silny ładunek emocjonalny. W ramach konkursu uczestnicy mogą wybrać spośród następujących utworów: Andante spianato i Wielki Polonez Es-dur op. 22, Polonez fis-moll op. 44, Polonez As-dur op. 53, bądź też dwa Polonezy z opusu 26 – w tonacjach cis-moll i es-moll.
III etap
W trzecim etapie konkursu uczestnicy staną przed kolejnym wyzwaniem interpretacyjnym - zaprezentują dwa gatunki: sonatę i mazurki. Ten etap to nie tylko sprawdzian technicznej biegłości, lecz przede wszystkim w umiejętności świadomego kształtowania rozbudowanej formy muzycznej.
Kandydaci mają do Sonatę b-moll op. 35 - utwór o dramatycznym charakterze, którego trzecia część, słynny "Marsz żałobny", należy do najbardziej rozpoznawalnych w całym dorobku Chopina; lub Sonatę h-moll op. 58, późniejsze dzieło, wyróżniające się klarowną formą, liryczną głębią oraz techniczną wirtuozerią, szczególnie w pełnym energii finale.
Drugim obowiązkowym elementem programu jest wykonanie pełnego cyklu mazurków ze zbiorów: op. 17, 24, 30, 33, 41, 50, 56 oraz 59. Choć niewielkie rozmiarami, mazurki stanowią esencję chopinowskiego stylu. To utwory niezwykle bogate w barwy, rytmy i nastroje, głęboko zakorzenione w polskiej tradycji muzycznej. Czerpiąc inspirację z ludowych tańców takich jak mazur, oberek czy kujawiak, Chopin przekształcił je w poetyckie, intymne refleksje.
Polskie Radio towarzyszy Międzynarodowemu Konkursowi Pianistycznemu im. Fryderyka Chopina od jego pierwszej edycji w 1927 roku. Nie tylko transmituje występy młodych pianistów, lecz także przyznaje nagrodę specjalną za najlepsze wykonanie mazurków.
Czytaj także:
Finał
Finał Konkursu, do którego zakwalifikuje się maksymalnie dziesięciu pianistów, stanowi kulminacyjny moment całych przesłuchań. W jego programie znajduje się Polonez-Fantazja op. 61, dzieło uznawane za najbardziej złożone i wyrafinowane formalnie spośród wszystkich polonezów Chopina. Uczestnicy wykonają również jeden z dwóch koncertów fortepianowych z towarzyszeniem orkiestry: e-moll op. 11 lub f-moll op. 21. Oba utwory Fryderyk Chopin skomponował jeszcze przed opuszczeniem Polski, w latach 1829–1830. Stanowią one przykład stylu brillant, w którym wirtuozeria łączy się z poetyckością.
***
Oskar Łapeta
