Kariera wojskowa

Romuald Traugutt urodził się w 16 stycznia 1826 roku w Szostakowie, na terenie dzisiejszej Białorusi. Był synem Ludwika i Alojzy z Błockich, ale największy wpływ na jego wychowanie wywarła babka – Justyna Błocka , która od najmłodszych lat wpajała chłopcu wartości patriotyczne. Gimnazjum ukończył z bardzo dobrymi wynikami, jego marzeniem były studia w Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w Petersburgu. Jednakże uczelnia została zreorganizowana i swych planów Traugutt nie mógł zrealizować.

W grudniu 1844 roku zdał egzamin na junkra do saperów, rozpoczynając swą karierę wojskową. Brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech, w walkach z Turkami. Służbę w wojsku carskim zakończył 14 czerwca 1862. Dosłużył się stopnia podpułkownika. Początkowo Traugutt w ogóle nie zamierzał brać udziału w powstaniu, ponieważ nie widział szans na zwycięstwo.

Przeczytaj więcej o misji Romualda Traugutta

Ostatnia deska ratunku

W październiku 1863 roku Romuald Traugutt został mianowany dyktatorem Powstania Styczniowego. Wydawał się być ostatnią deską ratunku dla upadającego zrywu.

– Jesienią 1863 roku powstanie zdawało się dogorywać – wyjaśniał tło polityczne przejęcia dowództwa nad powstaniem przez Traugutta dr Piotr Szlanta. – Rządy Narodowe zmieniały się raz po razie. Spory między białymi i czerwonymi oraz akcje wojsk rosyjskich doprowadziły do niemal całkowitego zaniechania walk na znacznej połaci Królestwa Polskiego. (…) W takiej sytuacji w połowie października 1863 roku na dyktatora powstania został wybrany Romuald Traugutt.

Wcześniej uczestniczył w powstaniu - do powstańców przyłączył się w kwietniu. Objął dowództwo nad oddziałem kobryńskim, z którym m.in. urządził 17 maja 1863 udaną zasadzkę na oddział rosyjski pod Horkami. Szukał pomocy dla powstańców w Paryżu, a po upadku Rządu Narodowego czerwonych stanął na czele powstania. Jego przywództwo miało charakter tajny.

Aresztowanie

W kwietniu 1864 roku Romuald Traugutt mieszkał na Powiślu, na Smolnej. Wynajmował pokój u byłej aktorki Heleny Kirkorowej. Legitymował się austriackim paszportem jako Michał Czarnecki, agent handlowy. Kiedy przyszła po niego policja, był już w łóżku. Ze stoickim spokojem powiedział: "To już".

– Trudno uważać go za nieugiętego bojownika straconej sprawy. Pragnął przedłużyć walkę co najmniej do wiosny 1864 roku, trwając w nadziei na zmianę sytuacji międzynarodowej i pomoc ze strony Francji – słyszymy w komentarzu historyka prof. Andrzeja Szwarca.

Kontrowersje wokół powstania

Powstanie styczniowe należy do jednego z najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń w historii Polski. Narosło wokół niego wiele nieporozumień.

– Po 1864 roku Królestwo Polskie straciło resztki autonomii, rozpoczęła się epoka forsownej rusyfikacji, ciężkie ciosy spadły na kościół i religię katolicką – prof. Andrzej Szwarc przytacza argumenty zwolenników i przeciwników tego wydarzenia. – W porównaniu z okresem poprzednim położenie Polaków zdecydowanie się pogorszyło. Z drugiej strony trzeba pamiętać o wpływie powstania na wzrost świadomości narodowej i demokratyzację stosunków społecznych.

Zdaniem historyka bohaterstwo i martyrologia powstańców nie zostały jednak zapomniane. Stały się częścią patriotycznego dziedzictwa naszego kraju.

Wybitny historyk, prof. Stefan Kieniewicz, oceniając wydarzenia 1863-1864 roku napisał: "Załamał się system trzymania Polski w niewoli rękoma Polaków."

Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX wieku. Bilans insurekcji był tragiczny – dziesiątki tysięcy poległych lub straconych przez Rosjan, zesłania na Syberię, konfiskaty majątków uczestników powstania.

Wyrok śmierci

Rankiem 5 sierpnia 1864 roku w pobliżu warszawskiej Cytadeli ustawiono 5 szubienic. Zostali straceni przywódcy powstania styczniowego: Romuald Traugutt, Rafał Krajewski, Józef Toczyski, Roman Żuliński i Jan Jeziorański. Egzekucję obserwował 30 tysięczny tłum. Ludzie śpiewali pieśń "Święty Boże", kozacy nie interweniowali.

Po śmierci, Romuald Traugutt był otoczony kultem jako wzór patriotyzmu i męstwa. Podjęto starania o jego beatyfikację jako symbolu męczeństwa dla Ojczyzny. Po II wojnie światowej starania te popierał prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Podkreślano, że Traugutt poświęcił życie dla podtrzymania upadającego powstania i nie dał się złamać po aresztowaniu przez Rosjan.

5 sierpnia 1916 w miejscu stracenia Traugutta i innych przywódców powstania styczniowego odbyła się pierwsza uroczystość upamiętniająca to tragiczne wydarzenie. Wtedy też stanął w tym miejscu krzyż. Pierwsze obchody 3 maja w odrodzonej Rzeczpospolitej rozpoczęły się w 1919 roku również w miejscu śmierci Traugutta. Brało w nich udział 140 tysięcy osób, m.in. naczelnik państwa Józef Piłsudski, Ignacy Paderewski i gen. Józef Haller.

bs/im

- Wielopolski funkcjonuje w przeciętnej opinii współczesnego Polaka jako symbol polityki ugodowej. Symbol z odcieniem pejoratywnym. Biegunem przeciwnym, symbolem polityki romantycznej, polityki walki jest Józef Piłsudski – mówił na antenie Polskiego Radia Ryszard Zieliński.

Posłuchaj sądu nad Aleksandrem Wielopolskim w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Rezygnacja z niepodległości

Aleksander Wielopolski urodził się w 1803 roku w Sędziejowicach, w jedynej polskiej rodzinie z tytułem margrabiowskim. Ugodowy polityk, konserwatysta po raz pierwszy pojawił się na łamach historii, gdy podczas Powstania Listopadowego na polecenia Rządu Narodowego wyjeżdżał w misjach dyplomatycznych do Wielkiej Brytanii.

Kilka lat później, po rzezi szlachty w rabacji galicyjskiej z 1846 roku, napisał anonimowo słynny list do austriackiego kanclerza ks. Metternicha, w którym wyraził oburzanie na inspirowanie rzezi przez władze austriackie. Pod wpływem wydarzeń z Galicji zrezygnował z hasła niepodległości na rzecz współpracy środowisk konserwatywnych z rządem carskim.

Powstanie Styczniowe

- Kolejne ustępstwa okazały się zbyt małe, aby zaspokoić rozbudzone oczekiwania społeczeństwa – mówił Piotr Szlanta. - Aby nie dopuścić do katastrofy, którym Powstanie Styczniowe się okazało, Wielopolski wystąpił z ideą branki do wojska.

Przeprowadzono ją w nocy z 14 na 15 stycznia 1863. Wybrano pewną grupę rekrutów, którzy szli do wojska na nie krócej niż okres 25 lat. W ten sposób, Wielopolski, car Aleksander II i namiestnik Królestwa Polskiego Wielki Książę Konstanty usiłowali zdusić zarzewie buntu.

Wybuch Powstania Styczniowego spowodował, że Wielopolski utracił swoje wpływy w Królestwie Polskim i na dworze carskim. Ostatecznie w lipcu 1863 roku otrzymał dymisję i wyjechał za granicę. Zmarł w Dreźnie 30 grudnia 1877 roku.

mjm

146 lat temu, 22 listopada 1878 roku, zmarł Ludwik Mierosławski, poeta, dyktator powstania styczniowego, demokratyczny konspirator i wojownik o wolność narodów Europy.

Ten opis ukazuje Mierosławskiego niemal jak herosa. Prawda jest jednak taka, że życie pierwszego dyktatora powstania styczniowego jest pasmem porażek i klęsk.

Mierosławski urodził się w polsko-francuskiej rodzinie szlacheckiej 17 stycznia 1814. W wieku zaledwie szesnastu lat walczył w powstaniu listopadowym. Po upadku zrywu musiał udać się na emigrację.

Młody powstaniec związał się z Towarzystwem Demokratycznym Polskim. Tam zasłynął jako znakomity teoretyk wojskowości. Czas miał pokazać, że między teorią i praktyką jest kolosalna różnica.

- Mierosławski był człowiekiem, który z wielką pewnością siebie głosił, że wie jak wyzwolić Polskę – mówił prof. Andrzej Szwarc w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".

Pierwsza okazja ku temu pojawiła się w 1846 roku wraz z planowanym powstaniem. Mierosławski miał zostać jego dyktatorem, jednak pojmano go wraz z resztą konspiracyjnego dowództwa wskutek donosu, nim powstanie zdążyło wybuchnąć. Niedoszły dowódca został uwolniony dopiero dwa lata później, kiedy w Berlinie wybuchła wiosna ludów.

Fala wystąpień przetaczała się przez Europę, a za nią podążał Mierosławski. Najpierw dowodził upadłym powstaniem w Wielkopolsce. Później "za wolność waszą i naszą" walczył na Sycylii, następnie został wybrany głównodowodzącym rewolucyjnej armii Badenii i Palatynatu. Po klęsce swoich sił podał się do dymisji i wrócił do Paryża.

W 1860 roku Garibaldi powierzył mu tworzenie w Neapolu Legionu Międzynarodowego. Oddziały nie powstały, ale Mierosławski wykorzystał znajomość z włoskim rewolucjonistą dla własnej korzyści.

- Mierosławski przesyłał do Królestwa swoje wizerunki w towarzystwie Garibaldiego – wyjaśniał prof. Andrzej Szwarc.

Dokonania rewolucjonisty w Europie robiły wrażenie na konspiratorach w kraju. Mierosławski był naturalnym kandydatem do władzy dyktatorskiej. Jego kariera na tym stanowisku była jednak krótka: po dwóch przegranych bitwach i wobec konfliktu z Marianem Langiewiczem, kolejnym przywódcą powstania styczniowego, opuścił swoje oddziały. Dalej aspirował do stanowiska wodza naczelnego powstania, pozostając jednak w bezpiecznym Krakowie.

- Wdawał się w zajadłe spory osobiste, a w środkach nie przebierał – mówił gen. Marian Kukiel w felietonie z archiwum Radia Wolna Europa. – Gasła jego gwiazda. Grzechem jego było to, że uwierzył w swoją jedyność, wyłączność i nieomylność oraz w to, że Polska to on.

bm