"Opowieści dziwnej treści" – czy to jest muzyka programowa?

Ostatnia aktualizacja: 14.12.2014 20:08
Czy muzyka więcej zyskała, czy raczej straciła na mariażu z literackim komentarzem słownym?
Audio
  • "Opowieści dziwnej treści" – czy to jest muzyka programowa? (W kontrapunkcie, czyli za i przeciw/Dwójka)
zdjęcie ilustracyjne
zdjęcie ilustracyjneFoto: Glow Images/East News

Przez kilkaset lat historii kultury europejskiej muzyka instrumentalna nie potrzebowała zapisanego przez jej twórcę komentarza. Kompozytorom i słuchaczom wystarczały dźwięki (ewentualnie tytuł), które co prawda mówiły, ale treści, jakie przekazywały, nie były do końca – można rzec: „dosłownie” – sprecyzowane. Oto zestaw symboli, figur muzycznych czyli następstwa dźwięków różnej wysokości połączone z rytmem i harmonią. Figury te odpowiadały treściom, które w muzyce z tekstem przekazywało słowo, ale nigdy wprost. „Słuchaczu, radź sobie sam!”, zdawali się mówić kompozytorzy. A słuchacze – ci wykształceni, bo dla nich przecież pisali swe dzieła najwięksi twórcy – radzili sobie całkiem nieźle; potrafili dostrzec i odczytać treści niewerbalne zawarte w dźwiękach. Beethoven „zostawiał słuchaczowi odkrycie (konkretnych) sytuacji” – sugerował ich istnienie, ale nie pokazywał palcem i nie nazywał.
Nadszedł jednak czas, kiedy kompozytorom (a może słuchaczom?) przestała wystarczać niejednoznaczna, jedynie symbolicznie przedstawiona „fabuła” muzycznej opowieści. Hector Berlioz skomponował Symfonię fantastyczną, do której dodał słowny „przepis”, „instrukcję obsługi”, opisał dzieło niemal takt po takcie, tym samym poprowadził słuchacza w nieznane do tamtej pory krainy. Franciszek Liszt „z pomocą wstępu [słownego] dodanego do utworu instrumentalnego zamierzał ustrzec słuchacza przed niewłaściwą interpretacją poetycką i skierować jego uwagę na ideę poetycką całości lub jakiejś jej szczególnej części”. Żeby pojąć dzieło, konieczne stało się uwzględnienie jego programu literackiego. Bez niego poznajemy utwór tylko częściowo.
Od momentu dodania słów do dźwięków, istniejące formy muzyczne rozpadają się, ponieważ to koncepcja programowa, a nie tradycyjny przepis na konstruowanie utworów, staje się ideą nadrzędną. Ostateczne konsekwencje z owego uwolnienia muzyki spod dyktatu formy wyciągnął XX wiek – liczyć się zaczął jedynie trwający tu i teraz dźwięk. Można więc zapytać: czy było warto?
Zastanówmy się, czy muzyka więcej zyskała, czy raczej straciła na mariażu z literackim komentarzem słownym? Czy komentarz ten nie odarł muzyki z jej niejednoznaczności, a więc najpiękniejszej tajemnicy? Czy przypadkiem nie sprawił, że ze świata platońskich bytów idealnych, muzyka zeszła na ziemię? Czy twórcy muzyki programowej nas, słuchaczy, wzbogacili, czy raczej potraktowali jak mało rozgarnięte dzieci, które należy wziąć za rękę i przeprowadzić przez obce i niebezpieczne krainy? Wreszcie: dokąd wszystko to zaprowadziło samą muzykę i nas, jej odbiorców?
Zapraszamy do audycji o muzyce programowej.
Marcin Majchrowski i Piotr Matwiejczuk
***
Tytuł audycji:
W kontrapunkcie, czyli za i przeciw

Prowadzenie: Marcin Majchrowski i Piotr Matwiejczuk

Data emisji: 15.12.2014
Godzina emisji:
19.00
bch

Zobacz więcej na temat: MUZYKA
Czytaj także

Piotr Czajkowski – pierwszorzędny kompozytor drugorzędny?

Ostatnia aktualizacja: 19.10.2014 15:07
O rosyjskim kompozytorze wiemy niby wszystko: że nie był nowatorem i że zdarzało mu się pisać pod publiczkę, co w żadnym stopniu nie umniejsza jego kunsztu w dziedzinie melodyki i instrumentacji. Wciąż jednak nie ma zgody w jednej kwestii: geniusz czy grafoman?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mazurek i polonez - towary eksportowe polskiej muzyki?

Ostatnia aktualizacja: 12.11.2014 10:00
- Polonez przeniknął do całej Europy, w co piątym utworze Bacha słychać poloneza lub rozwiązania polonezopodobne - mówił w Dwójce wybitny muzykolog prof Mirosław Perz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wielkich pianistów czeka los dinozaurów?

Ostatnia aktualizacja: 26.11.2014 12:49
- Żyjemy w czasach zdominowanych przez kulturowy fast food. W takich warunkach wielcy pianiści się nie rodzą - oceniał w Dwójce muzykolog Stanisław Dybowski.
rozwiń zwiń