Tragedia związana z koniecznością zabicia własnego dziecka należy do najbardziej poruszających tematów podejmowanych przez poetów i muzyków. Homer przynajmniej dwukrotnie badał ten wątek: za pierwszym razem, gdy Agamemnon musiał złożyć w ofierze swą córkę Ifigenię; za drugim razem, gdy Idomeneo musiał ofiarować syna.
Późniejsi autorzy rozbudowali te wątki, nadając im całkowicie odmienny charakter. Ifigenię ratuje w ostatniej chwili Diana, nakazując zamiast człowieka złożyć w ofierze łanię. Natomiast Idomeneo za spełnienie straszliwego przyrzeczenia zostaje ukarany przez bogów. Różnica polega na tym, ze Agamemnonowi nakazała ofiarę wyrocznia, zaś Idomeneo pod wpływem chwili uczynił ślub głupi i bezmyślny – takie przyrzeczenie nie ma wagi, nie trzeba go dotrzymać.
Oba te wątki – oraz ich moralne interpretacje – odnajdujemy także w Starym Testamencie. Ofiara Izaaka to wersja mitu o Ifigenii: na żądanie Boga Abraham ma złożyć syna w ofierze, lecz w ostatniej chwili anioł wstrzymuje rękę patriarchy, nakazując ofiarę z barana. Była to próba wiary i posłuszeństwa, a nagroda wiązała się z jej pomyślnym wypełnieniem.
Bezmyślną przysięgę złożył natomiast Jefte. Przed bitwą z Ammonitomi ślubował on, że w przypadku zwycięstwa złoży ofiarę z pierwszej napotkanej po powrocie istoty. Była nią jego córka. Dostrzec można tutaj wszystkie elementy historii nieszczęśliwego króla Krety. Wedle współczesnych interpretacji ślub Jeftego był w ogóle nieważny: ofiara uzależniona została bowiem od pomyślnego obrotu spraw (buta i pycha), a literalna wierność danemu słowu mogłaby doprowadzić na przykład do obrazy Boga poprzez ofiarowanie Mu nieczystego zwierzęcia (niektórzy komentatorzy podają przykład: co by się stało, gdyby powracający z wojny Jefte spotkał na swej drodze świnię?).
W wersji mitu zaprezentowanej przez Mozarta Idomeneo waha się przed wypełnieniem przysięgi. Rozgniewany Neptun wysyła przeciw Kreteńczykom potwora. Idamante, syn Idomeneusza, zabija bestię, po czym pogodzony z losem gotuje się do złożenia życia w ofierze. W tym miejscu jednak następuje lieto fine, szczęśliwe zakończenie. Wyrocznia orzeka, że Idomeneo ma abdykować na rzecz syna, który wstępuje na tron i poślubia ukochaną Ilię, córkę Priama.
Program:
Wolfgang Amadeus Mozart Idomeneo, re di Creta KV 366
Wyk. Sophie Bevan - sopran (Ilia), Matthew Polenzani - tenor (Idomeneusz), Franco Fagioli - kontratenor (Idamantes), Malin Byström - sopran (Elektra), Stanislav De Barbeyrac - tenor (Arbaces), Krystian Adam - tenor (Arcykapłan); Royal Opera House Chorus, Royal Opera House Orchestra, dyr. Marc Minkowski
(29.11.2014, Royal Opera House w Londynie)
Na "Wieczór operowy" - w sobotę (6.12) w godz. 19.00-22.30 - zaprasza, jak zwykle, Aleksander Laskowski.
mm/mc
