Znawca polskiej literatury
Zasłynął "Historią literatury polskiej" z 1939 roku i późniejszymi "Dziejami literatury polskiej", wydawał kompleksowo opracowane zbory dzieł Jana Kochanowskiego, Juliusza Słowackiego, Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza czy też Elizy Orzeszkowej, ale też porównywał ze sobą literatury słowiańskie, ze szczególnym uwzględnieniem folkloru i tematyki polskich i słowiańskich bajek. Prace jego dały całym pokoleniom asumpt do pozytywnego zdania egzaminów maturalnych z języka polskiego.
Julian Krzyżanowski, ceniony i uwielbiany przez swoich uczniów i studentów, na wiele lat stał się pedagogiem, dzięki któremu można było przygotować się do matury z języka polskiego. Nasz kontakt z jego opracowaniami zaczyna się właśnie na poziomie szkoły średniej i jest nieoceniony. Krzyżanowski z ogromną erudycją stopniuje zakres informacyjny swoich opracowań - od informacji najważniejszych, bez zbędnych dygresji, opisuje istotę każdego tematu. Nie trzeba być miłośnikiem literatury czy urodzonym humanistą, by przekazywaną przez niego wiedzę przyswoić w podstawowej formie. Nasz kontakt z jego opracowaniami zaczyna się właśnie na poziomie szkoły średniej i jest nieoceniony.
Urodzony humanista
Krzyżanowski z ogromną erudycją stopniuje zakres informacyjny swoich opracowań - od informacji najważniejszych, bez zbędnych dygresji, opisuje istotę każdego tematu. Nie trzeba być miłośnikiem literatury czy urodzonym humanistą, by przekazywana przez niego wiedzę przyswoić w podstawowej formie. Natomiast dygresyjność literatury, jej swoisty folklor, pojawiał się w pełnych informacji wykładach akademickich, w opracowaniach szerszych, dla studentów i badaczy. Dla tych, którzy byli przepełnieni atencją dla prawdziwie szerokiej wiedzy, bo tylko wtedy można było dokonywać uprawnionych porównań.
Profesor Krzyżanowski był jednym z najwybitniejszych komparatystów swojej epoki. Stąd też nie tylko literatura polska stanowiła jego bagaż wiedzy - pojawiał się na ważnych kongresach slawistów, wydawał książki o literaturze w językach obcych, głównie w języku angielskim, wykładał na zachodnich uczelniach choćby w Londynie, w Nowym Jorku, ale także w Rydze. W Polsce na jego wykłady chodzili studenci w Lublinie (KUL), Krakowie (UJ) i Warszawie (UW).
Wywieziony na Syberię
Szeroko znanym jest też fakt jego oddania tradycjom patriotycznym. Krzyżanowski od najmłodszych lat szkolnych angażował się w działalność młodzieży narodowej polskiej na rzecz niepodległości, uczestniczył w zajęciach kół ćwiczebnych i w formach skautingu walecznego. Studia polonistyczne ukończył w 1914 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie później doktoryzował się oraz uzyskał habilitację.
Na początku I wojny światowej został internowany internowany i wywieziony na Syberię. "Podróż" ta zaowocowała miłością i pierwszym związkiem małżeńskim. Jak pisze wnuczka profesora, Monika Rogozińska: "W roku 1918 w pociągu transsyberyjskim zawarł związek małżeński z Emilią z Sobieszczańskich 1-voto Roszkowską. Latem 1920 r. powrócił do Polski z żoną i niedobitkami Piątej Dywizji Wojsk Polskich, ewakuowanej z Władywostoku do Gdańska na pokładzie statku Yaroslawl".
Czas okupacji niemieckiej
Wojna nie przeszkodziła mu w pracy nad krzewieniem wiedzy o zagadnieniach literatury polskiej i o właściwościach pięknego języka polskiego. Już w 1940 roku, razem z historykiem Tadeuszem Manteuffelem zorganizowali tajny uniwersytet nauk historycznych i polonistyki. Obaj byli wykładowcami tych tajnych kompletów. Krzyżanowski, zawsze zaangażowany w walkę o niepodległość nie ominął także powstania warszawskiego. Rogozińska relacjonuje: "Szczególne znaczenie mają lata 1939-1945, wypełnione pracą podziemną podczas okupacji niemieckiej, kiedy wykładał na kompletach okupacyjnych tajnego uniwersytetu. Ranny podczas Powstania Warszawskiego, dostał się wraz z żoną Ireną do obozu w Pruszkowie, a następnie dotarł do Krakowa. Do zrujnowanej stolicy powrócił w listopadzie 1945 roku z całym wagonem dubletów Biblioteki Jagiellońskiej dla restytuowania biblioteki Seminarium Polonistycznego Uniwersytetu Warszawskiego i Gabinetu Filologicznego im. G. Korbuta przy Towarzystwie Naukowym Warszawskim w Pałacu Staszica".
Wydał ponad 1200 prac
Co piękne i znamienne, to fakt, że do śmierci nierozerwalnie związany był z Uniwersytetem Warszawskim i Wydziałem Polonistyki. Należał także do Polskiej Akademii Umiejętności i był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, a także prezesem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Nie dziwi więc, że został uhonorowany doktoratami honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego i później Uniwersytetu Wrocławskiego. Został też honorowym członkiem Serbskiej Akademii Nauki i Sztuk w Belgradzie. Wydał ponad 1200 prac i nie wszystkie stanowiły historyczno-literackie monografie. Wśród wielu dzieł znalazły się takie perły jak: "Mądrej głowie dość dwie słowie", "Sztuka słowa. Rzecz o zjawiskach literackich", "Szkice folklorystyczne" czy "W świecie bajki ludowe".
Próba przypomnienia choćby najważniejszych jego dzieł i dokonań edytorskich, z których część tworzona była w zespołach wybitnych historyków literatury, wiązałaby się z niekończącym się elaboratem. Monika Rogozińska zwraca uwagę na te sztandarowe: "Był autorem Historii literatury polskiej, wydanej w 1939 roku (7 wznowień), Dziejów literatury polskiej, ogłoszonych w r. 1969 (6 wznowień) (...) Napisał monografię Neoromantyzm polski, zbiór studiów Od średniowiecza do baroku, W świecie romantycznym, W kręgu wielkich realistów, dwie monografie Sienkiewiczowskie: Henryka Sienkiewicza żywot i sprawy (5 wydań), oraz Twórczość Henryka Sienkiewicza (3 wydania), Pokłosie Sienkiewiczowskie. Szkice literackie, Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru (razem 125 szkiców) czy Szkice folklorystyczne. (...) napisał wiele wspomnień o ludziach zebranych w tomie Na polach elizejskich literatury polskiej. Portrety i wspomnienia (...) Był wydawcą Dzieł Henryka Sienkiewicza (60 tomów), Dzieł polskich Jana Kochanowskiego (13 wydań), Dzieł oraz Dzieł wybranych Juliusza Słowackiego (5 wydań) oraz Wydania Jubileuszowego Dzieł Adama Mickiewicza, wydał też Pisma zebrane Elizy Orzeszkowej, Krótką rozprawę Mikołaja Reya, Zaklęty dwór W. Łozińskiego, Poezje wybrane K. Tetmajera, Rytmy M. Sępa Szarzyńskiego i Starą baśń J. I. Kraszewskiego (1975)".
Był także redaktorem "Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny" oraz "Od średniowiecza do baroku". Tych dzieł profesora Krzyżanowskiego można wymieniać bezliku. Wiele z nich zostało wydanych bądź wznowionych także pośmiertnie.
Profesor Julian Krzyżanowski odszedł 19 maja 1976 roku i pochowany został na Powązkach Wojskowych w kwaterze zasłużonych dla kultury. Na jego grobie znajduje się inskrypcja w języku łacińskim "Sicut ignis ardens" (pol. "jak płomień gorejący"). Taka była i jest Jego mądrość i erudycja nieustannie niosące światło wiedzy prawdziwie polskiej w swoim charakterze. Wspomnijmy go zatem ciepło, bo warto!
PP
