Historia

19 marca

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2011 00:00
Urodził się Jerzy Jurandot - autor tekstów dla najsłynniejszych przedwojennych kabaretów warszawskich, twórca i pierwszy dyrektor Teatru "Syrena".
Audio

1058 - Zmarł Kazimierz I Odnowiciel z dynastii Piastów, książę polski od 1039 roku. Syn Mieszka II, po śmierci którego musiał opuścić Polskę,  wrócił dzięki wsparciu cesarza niemieckiego Henryka III i pomocy księcia ruskiego Jarosława Mądrego. Odbudował aparat państwowy z ośrodkiem w Krakowie oraz sieć biskupstw polskich.
1238 - Zmarł Henryk I Brodaty książę śląski, krakowski i wielkopolski.
1542 - Urodził się Jan Zamoyski, kanclerz koronny, hetman wielki koronny od 1581 roku, sekretarz Zygmunta Augusta, doradca Stefana Batorego,  założyciel Zamościa i fundator Akademii Zamoyskiej w 1594 roku, jeden z największych talentów politycznych Polski przedrozbiorowej. Zmarł 3 czerwca 1605 roku.
1593 - Urodził się Georges de La Tour, francuski malarz. Tworzył nastrojowe obrazy religijne, jak: "Ekstaza Świętego Franciszka". Zmarł 30 stycznia 1652 roku.
1747 - Zmarła Katarzyna Opalińska, żona Stanisława Leszczyńskiego króla Polski, matka Marii Leszczyńskiej, żony Ludwika XV króla Francji.
1779 - Urodził się Józef Dwernicki, generał, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca kawalerii w powstaniu listopadowym m.in. w bitwie pod Stoczkiem 14 lutego 1831 roku. Na emigracji - organizator działalności patriotycznej. Zmarł 23 listopada 1857 roku.
1797 - Urodził się Józef Korzeniowski, powieściopisarz i pedagog, nauczyciel domowy Zygmunta Krasińskiego, bibliotekarz Ordynacji Zamoyskich w Warszawie, współzałożyciel Szkoły Głównej. Był autorem licznych komedii i powieści obyczajowych - "Spekulant", "Kollokacja", "Karpaccy górale". Ulica jego imienia znajduje się na  warszawskiej Ochocie. Zmarł 17 września 1863 roku.
1813 - Urodził się David Livingstone, szkocki podróżnik, lekarz, badacz Afryki. Odkrył i nazwał Wodospad Wiktorii. Był pierwszym podróżnikiem, który przebył kontynent afrykański ze wschodu na zachód. Na jego cześć nazwano wodospady na rzece Kongo. Zmarł 1 maja 1873 roku.
1821 - Urodził się Richard F. Burton, brytyjski podróżnik, orientalista, jako pierwszy Brytyjczyk zwiedził w przebraniu pielgrzyma Arabię, docierając do Mekki i Medyny, podróżując po Afryce odkrył Jezioro Tanganika, zdobył jako pierwszy Górę Kamerun - 4075 m npm.  Zmarł 20 października 1890 roku.
1822 - Zmarł Józef Wybicki, dramatopisarz, współtwórca Legionów Dąbrowskiego, autor tekstu hymnu narodowego "Jeszcze Polska nie zginęła" oraz komedii politycznej "Szlachcic mieszczaninem".  Niektóre źródła jako datę jego śmierci podają: 10 marca. Urodził się 29 września 1747 roku.
1823 - Zmarł Adam Kazimierz Czartoryski: polityk, pisarz, krytyk literacki,  poseł na Sejm Czteroletni, komendant Szkoły Rycerskiej, członek Komisji Edukacji Narodowej, jeden z głównych przeciwników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
1833 - Z Galicji do Królestwa Polskiego wkroczyły oddziały partyzanckie dowodzone przez płk Józefa Zaliwskiego z zamiarem wzniecenia powstania. Siły powstańcze zostały szybko rozproszone przez wojska rosyjskie, dowódcy zabici, a Zaliwski trafił na wiele lat do więzienia.
1834 - Urodził się Józef Hauke-Bosak, generał broni, uczestnik powstania styczniowego i bliski współpracownik Romualda Traugutta. Po powstaniu - na emigracji we Francji gdzie uczestniczył w wojnie francusko-pruskiej. Zmarł 21 stycznia 1871 roku.
1849 - W Paryżu ukazał się po francusku pierwszy numer redagowanego przez Adama Mickiewicza dziennika "La Tribune des Peuples". W wyniku interwencji ambasady rosyjskiej pismo zostało wkrótce zamknięte przez francuską policję.
1849 - Urodził się Alfred von Tirpitz, pruski admirał, twórca niemieckiej floty dalekomorskiej, którego nazwiskiem nazwano pancernik niemiecki z czasów II wojny światowej. Zmarł 6 marca 1930 roku.
1869 - Urodził się Józef Mehoffer, malarz, uczeń Jana Matejki, przedstawiciel symbolizmu XIX- i XX-wiecznego, autor 13. witraży w katedrze we Fryburgu oraz witraży katedry na Wawelu. Uprawiał grafikę artystyczną, akwafortę, akwatintę, malarstwo sztalugowe, portret kredkowy. Zmarł 8 lipca 1946 roku.
1885 - Zmarł Władysław Maurycy Niegolewski, polityk wielkopolski, uczestnik powstań 1846 i 1848 roku, współzałożyciel i wiceprezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Urodził się 12 września 1819 roku.
1887 - W Genewie zmarł Józef Ignacy Kraszewski, pisarz, publicysta, autor 223. powieści, cyklu zbeletryzowanych kronik Polski od "Starej baśni" do "Saskich ostatków". Stworzył wzorce fabularne i kompozycyjne powieści realistycznej. Urodził się 28 lipca 1812 roku.
1888 - Zmarł Władysław Sabowski ps. Wołody Skiba, poeta, pisarz, dramatopisarz, dziennikarz i tłumacz. W latach 70. XIX wieku założył „Kurier Krakowski”, redaktor „Kuriera Warszawskiego i „Kuriera Codziennego”, autor powieści „Nad poziomy”, „Córka gajowego”, „Na gorącym uczynku”.
1895 - Zmarła Leontyna Halpertowa, aktorka, tłumaczka sztuk francuskich. Wprowadziła do teatru polskiego reformę dykcji teatralnej, była uważana za jedna z najpiękniejszych kobiet epoki. Urodziła się 14 kwietnia 1803 roku.
1898 - Urodziła się Maria Znamierowska-Pruefferowa, etnograf, profesor Uniwersytetu Toruńskiego, organizatorka Muzeum Etnograficznego w Toruniu w 1959 roku, autorka prac z zakresu etnografii - „Ochrona zabytków kultury ludowej”. Zmarła w 1990 roku.
1898 - Urodził się Tian Han, właściwe nazwisko Shouchang, chiński dramatopisarz, potępiony w okresie "rewolucji kulturalnej". Został zrehabilitowany w 1979 roku. Zmarł 10 grudnia 1968 roku.
1900 - Urodził się Frederic Jean Joliot-Curie, francuski fizyk, laureat Nagrody Nobla z 1935 roku - wspólnie z żoną Ireną Curie w dziedzinie chemii za odkrycie sztucznych izotopów promieniotwórczych. Kierował budową pierwszego w Europie zachodniej reaktora jądrowego. Był pierwszym przewodniczącym światowej Rady Pokoju. Zmarł 14 sierpnia 1958 roku.
1900 - Urodził się Seweryn Wysłouch, historyk państwa i prawa polskiego, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, współzałożyciel Instytutu Śląskiego w Opolu. Zmarł 28 lutego 1968 roku.
1900 - Urodził się Józef Wąsowicz, geograf, kartograf, organizator i kierownik Instytutu Kartograficznego im. E. Romera we Wrocławiu, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego. Zmarł 27 marca 1964 roku.  
1900 - Oficjalne uruchomienie zakładów Societa Italiana per la Construzione e il Commercio delle Automobili Torino - przyszły FIAT.
1909 - Urodziła się Elżbieta Zawacka, generał brygady, kurierka Komendy Głównej Armii Krajowej, jedyna kobieta wśród "cichociemnych". Podczas wojny 100 razy przekraczała granice III Rzeszy, przewożąc tajne dokumenty oraz informacje. Po wojnie współtworzyła Światowy Związek Żołnierzy AK, zainicjowała powstanie Fundacji Archiwum Pomorskie Armii Krajowej. Odznaczona Orderem Orła Białego. Zmarła 10 stycznia 2009 roku.
1909 - Urodził się Józef Łobodowski, poeta, prozaik, publicysta i tłumacz poezji hiszpańskiej, rosyjskiej i ukraińskiej. Autor zbiorów poezji "Gwiezdny psałterz", "Pieśń o Ukrainie", "Z dymem pożarów", „Kasydy i gazele”. Zmarł 18 kwietnia 1988 roku.
1910 - Urodził się Kazimierz Wyka, historyk literatury i krytyk, współorganizator i dyrektor Instytutu Badań Literackich PAN. Znacznie przyczynił się do przypomnienia twórczości K.K. Baczyńskiego. Patron corocznej nagrody przyznawanej twórcom za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury. Zmarł 19 stycznia 1975 roku.
1910 - Urodził się Józef Wolski, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się historią Grecji klasycznej oraz epoką hellenistyczną, autor prac „Historia powszechna. Starożytność”, „Atlas historyczny świata”, „Rzym i państwo Partów”. Zmarł 2 października 2008 roku.

1911 - Urodził się Jerzy Jurandot, pisarz, satyryk, autor piosenek i utworów kabaretowych, komedii. Był założycielem i kierownikiem literackim Teatru Syrena, początowo w Łodzi, a potem w Warszawie. Dyrektor Teatru Satyryków, stały współpracownik tygodnika „Szpilki". Autor komedii "Takie czasy", "Dziewiąty sprawiedliwy" oraz wspomnień "Dzieje  grzechu". Autor tekstów piosenek: „Powróćmy jak za dawnych lat”, „Idą leśni”, „Nie kochać w taką noc to grzech”, „Niedobrze, panie bobrze”. Zmarł 16 sierpnia 1979 roku.

1919 - Urodził się Lennie Tristano, amerykański kompozytor i pianista jazzowy. Był niewidomy. Grał na wielu instrumentach, m.in. na fortepianie, wiolonczeli, klarnecie i saksofonie. Uznawany za twórcę cool jazzu. Zmarł 18 listopada 1978 roku.
1927 - Urodził się Wiesław Drzewicz, aktor teatralny i filmowy. Grał w "Dożywociu" Aleksandra Fredry, "Rewizorze" Michała Gogola, w serialach telewizyjnych "Czterdziestolatek", "Labirynt", użyczył swego głosu postaci Gargamela w kreskówce "Smurfy". Zmarł 1 stycznia 1997 roku.
1930 - Zmarł Arthur James Balfour, brytyjski polityk, działacz Partii Konserwatywnej, premier w latach 1902-1906, autor tzw. Deklaracji Balfour'a w sprawie możliwości osiedlania się Żydów w Palestynie. W 1926 roku  opracował formułę, która stała się fundamentem Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Urodził się 25 lipca 1848 roku.
1930 - Urodził się Ornette Coleman, amerykański saksofonista jazzowy i kompozytor, uważany za jednego z najwybitniejszych twórców jazzu nowoczesnego. Wiele z jego kompozycji zyskało rangę standardów jazzowych, a płyty z jego kompozycjami nagrywali między innymi, Pat Metheny i John Zorn. Coleman pisze muzykę kameralną oraz filmową, w tym do obrazu „Nagi Lunch” D. Cronenberga.
1933 - Urodził się Philip Roth, jeden z najwybitniejszych pisarzy amerykańskich, autor powieści:  „Goodbye Columbus”, „Kompleks Portnoya”, „Amerykańska sielanka”, „Dziedzictwo”. Za swą twórczość otrzymał National Book Critics Award oraz nagrodę PEN - Faulkner.
1936 - Urodziła się Ursula Andress, amerykańska aktorka pochodzenia szwajcarskiego. Grała między innymi w filmach "Dr No", "Ostatnia szansa", "Zmierzch tytanów" i "Africa Express". W 1995 została umieszczona przez Empire magazine na liście "100 najseksowniejszych gwiazd filmu w historii".
1936 - Urodził się Piotr Kuncewicz, poeta, prozaik, eseista, publicysta radiowy i telewizyjny, autor powieści "Szumy", "Dęby kapitolińskie", szkiców literackich "Samotni wobec historii", "Antyk zmęczonej Europy", "Agonia i nadzieja. Literatura polska od 1918 roku", poezji "Żywa gałąź". Zmarł 9 kwietnia 2007 roku.
1937 - Urodziła się Elżbieta Dzikowska, historyk sztuki, podróżnik, reportażystka, reżyserka filmów dokumentalnych, autorka książek, programów telewizyjnych, audycji radiowych, artykułów publicystycznych. Przez kilka lat wraz z mężem Tony Halikiem prowadziła w telewizji program "Pieprz i wanilia", autorka książek "Polacy w sztuce świata", 'Hombre", "Czarownicy".
1943 - W Radomiu podczas łapanki zginęła Felicja Kruszewska, poetka, autorka książek dla dzieci. Wydała zbiory: "Przedwiośnie", "Twarzą na wschód". Jej dramat "Sen" wystawiała Reduta. Urodziła się 10 października 1897 roku.
1943 - Urodził się Mario Molina, meksykański chemik atmosfery, laureat Nagrody Nobla w 1995 roku w dziedzinie chemii atmosfery za badanie powstawania i destrukcji warstwy ozonowej.
1945 - Wznowił działalność Uniwersytet Jagielloński.
1945 - Przejęcie Opolszczyzny przez polskie władze państwowe.
1946 - W Warszawie pod Cytadelą, został oddany do użytku pierwszy odbudowany po wojnie most kolejowy.
1950 - Zmarł Edgar Rice Burroughs, amerykański powieściopisarz, twórca cykli książek o przygodach Tarzana wśród małp, Johna Cartera na Marsie i innych: „Tarzan wśród małp”, „Tarzan król zwierząt”, „Powrót Tarzana”. Urodził się 1 września 1875 roku.
1950 - Zmarł Norman Haworth, angielski chemik, profesor. Wyjaśnił strukturę monosacharydów, glikozydów, zbadał budowę celulozy, w 1933 roku  zsyntetyzował kwas askorbinowy - witamina C. Laureat Nagrody Nobla w 1937 roku w dziedzinie chemii.
1951 - Urodziła się Alicja Kornasiewicz, ekonomistka, polityk, poseł na Sejm X kadencji, była wiceminister skarbu. Od stycznia 2010 roku prezes zarządu banku Pekao S.A.
1955 - Urodził się Bruce Willis właśc. Walter Bruce Willis, amerykański aktor i producent filmowy. Grał w filmach: „Miasto grzechu”, „Wojna Harta”, „Armageddon”, „Stan oblężenia”, „Szósty zmysł”, „Szklana pułapka”, „Surogaci”, „Ktoś całkiem obcy”.
1956 - Zmarł Ludwik Kolankowski, historyk, organizator i pierwszy rektor Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, członek Polskiej Akademii Umiejętności, autor licznych prac naukowych w tym: „Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów” i „Polska Jagiellonów: dzieje polityczne”.       
1958 - W Strasburgu rozpoczęła się założycielska konferencja Parlamentu Europejskiego, kontynuującego działalność Zgromadzenia Wspólnot Europejskich. Uczestniczyło 142 delegatów z 6 państw.
1964 - Otwarto tunel pod Wielką Przełęczą św. Bernarda, łączący Szwajcarię i Włochy.
1965 - W związku z ogłoszeniem „Listu otwartego do partii” aresztowano Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego.
1965 - Urodziła się Agnieszka Pilaszewska, aktorka Teatru Ateneum w Warszawie. Występuje również w filmach: „Pożegnanie z Marią”, „Bezmiar sprawiedliwości”, „Ja wam pokażę!”. Popularność przyniosła jej rola Aliny Krawczyk w serialu telewizyjnym „Miodowe lata”.
1968 - na wiecu PZPR, zorganizowanym w Sali Kongresowej, Władysław Gomułka potępił antyradzieckie akcenty w "Dziadach" w reżyserii Kzimierza Dejmka oraz działania studentów protestujących przeciwko zdjęciu spektaklu z afisza. W swoim wystąpieniu tow. Wiesław "zasugerował" żydowskie pochodzenie organizatorów protestu.
1970 - W Erfurcie w NRD, rozpoczęło się pierwsze spotkanie szefów rządów obu państw niemieckich: Willy’ego Brandta i Willego Stopha.
1985 - Zmarł na emigracji w Stanach Zjednoczonych Leopold Tyrmand, pisarz, dziennikarz, krytyk muzyczny, miłośnik i popularyzator jazzu. Redaktor tygodnika „Przekrój” i „Tygodnika Powszechnego. Autor powieści "Zły", „Życie towarzyskie i uczuciowe”, „Siedem dalekich rejsów”, szkiców „Cywilizacja komunistyczna” oraz "Dziennika 1954". Od 1967 roku w USA. Urodził się 16 maja 1920 roku.
2000 - Zmarł Tadeusz Tomaszewski, psycholog, profesor Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, autor prac: "Metody badania dyspozycji myślowych", "Wstęp do psychologii".
2004 - Zmarł Zygmunt Kubiak, jeden z najwybitniejszych polskich eseistów oraz znawców kultury i literatury antycznej, tłumacz, autor "Literatury Greków i Rzymian" oraz "Dziejów Greków i Rzymian". Urodził się 30 kwietnia 1929 roku.
2006 - W Krakowie, w budynku sióstr nazaretanek, uruchomiono „okno życia” przeznaczone dla dzieci, których matki, z różnych powodów, nie mogą ich same wychować.
2008 - Zmarł Arthur Charles Clarke, angielski pisarz fantastycznonaukowy, propagator kosmonautyki, autor powieści „Koniec dzieciństwa”, „Fontanny Raju”, „Kowboje oceanu”, „Światło minionych dni” oraz najbardziej znanej „2001. Odyseja kosmiczna” według której Stanley Kubrick  zrealizował w 1968 roku kultowy film gatunku science fiction.
2008 - Zmarł Paul Scofield, jeden z największych angielskich aktorów teatralnych, uznawany za „najlepszego odtwórcę ról szekspirowskich”. Występował w filmach: „Oto jest głowa zdrajcy”, „Anna Karenina”, „Pociąg”, „Czarownice z Salem”, „Henryk V”, „Quiz Show”. Urodził się 21 stycznia 1922 roku.






Czytaj także

18 marca

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2011 00:00
Rozpoczęła się przeprowadzka stolicy Polski z Krakowa do Warszawy.
rozwiń zwiń