Rok 2025 uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej został ustanowiony Rokiem Milenium Koronacji Dwóch Pierwszych Królów Polski w Gnieźnie. W Muzeum Narodowym w Poznaniu rocznicowe obchody koncentrują się na 730-leciu królewskiej koronacji Przemysła II, która odbyła się 26 czerwca 1295 roku. Wtedy też narodził się znak jego królestwa – Orzeł Biały. Był to też początek herbu naszego państwa. Na ekspozycji zobaczyć można blisko 270 wizerunków Orła Białego.
Obiekty zostały włączone do przestrzeni stałej ekspozycji w Sali Przemysła, gdzie obecny jest wątek powstania i historycznych przemian naszego herbu państwowego. Obecnie w tym miejscu prezentowanych jest dodatkowo ponad sto obiektów z kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu, m.in. numizmaty, odznaczenia, sztandary i plakaty.
Na wystawie pokazywana jest kopia jedynej zachowanej pieczęci majestatowej króla Przemysła II. Na jej awersie widnieje król siedzący na tronie, na rewersie – Orzeł Biały. Pieczęć ta była przywieszona do dokumentu wystawionego 15 sierpnia 1295 roku w Świeciu dla klasztoru w Żukowie.
Wystawa gromadzi różnorodne obiekty ze zbiorów MNP z wyobrażeniami polskiego herbu. Są to znaki i symbole Królestwa Polskiego i królewskiej chwały jego władców, patriotyzmu z czasów powstań narodowych i walk o niepodległość oraz dumy z odzyskania niepodległości w 1918 roku i zaangażowania w budowanie nowoczesnego kraju.
„Po powstaniu styczniowym do I wojny światowej ten herb w różnych wariantach jest używany jako element niby dekoracyjny, ale bardzo wymowny. Pojawiał się na biżuterii, tj. broszkach, pierścionkach, kolczykach, ale też bardziej okazałych przedmiotach jak cukiernice czy puchary. A potem zaczyna się epoka I wojny światowej, legionów, wojny polsko-bolszewickiej, plebiscytów. I wszędzie tam pojawia się ten orzeł, jeszcze nie państwowy, tylko zaczerpnięty z różnych elementów przyszłości” – powiedziała PAP współkuratorka wystawy Renata Sobczak-Jaskulska.
Podkreśliła, że szczególnie ciekawe było użycie Orła Białego w dwudziestoleciu międzywojennym.
„Jeżeli się uważa, że artyści nie zajmowali się już wówczas żadnymi patriotycznymi sprawami, to jest to nieprawda. Dowodem na to są pamiątki z tamtych czasów, w tym trzy medale nagrodowe z Powszechnej Wystawy Krajowej. Każdy z nich ma inaczej stylizowanego orła. Warto je zobaczyć. Coś, co jest sztuką patriotyczną, wcale nie musi być kiepskie, trywialne, może być naprawdę wspaniałym dziełem artystycznym” - dodała.
Po odzyskaniu niepodległości Orzeł Biały stał się znakiem państwa we wszystkich jego funkcjonalnych aspektach, takich jak herb, flaga i pieniądz. Jest także istotnym elementem w przestrzeni aktywności społecznej i artystycznej, symbolem nowoczesnego patriotyzmu.
„Każdy wizerunek orła w naszej historii odpowiadał czasom, w których funkcjonował. Stylizacje się zmieniały, ale nasz znak nigdy nie utracił swego majestatu” - powiedziała Renata Sobczak-Jaskulska.
Ekspozycji towarzyszy bogaty program wykładów i spotkań kuratorskich.
Wystawa „Znak Zwycięstwa – wizerunki Orła Białego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu” prezentowana będzie do 8 lutego 2026 r. Kuratorami są: Renata Sobczak-Jaskulska i Michał Błaszczyński.
PAP/ho