Jak Sanson rysował Polskę. Pierwszy atlas geograficzny Korony i Litwy

W archiwum muzeum w Chantilly we Francji przechowywane jest niezwykłe dzieło: rękopiśmienny, szczegółowy opis ziem Polski z 15 mapami Rzeczypospolitej i jej prowincji. Autorem opracowania był francuski kartograf Nicolas Sanson Senior (1600-1667). 

Atlas Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Foto: Małgorzata Nieciecka Mac/PR2

Posłuchaj na podcasty.polskieradio.pl >>>

"Polska i państwa zjednoczone z Koroną Polską w swej obecnej postaci stanowią razem jedną z największych i najznaczniejszych części Europy. Są to różne państwa, które były poddane różnym książętom, a obyczaje mieszkańców i rządy były w nich bardzo rozmaite; w dalekiej przeszłości były one także zamieszkiwane przez różne ludy, co do których jeszcze Tacyt powąt­piewał, czy należy je policzyć między Germanów, czy między Sarmatów" – od tych słów zaczyna się Description Geographique de tous les Estats, Provinces et Pays sujets à la Couronne de Pologne – pierwszy geograficzny atlas Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Francuski kartograf i atlas dla przyszłego króla

W ramach kilkuletniego projektu badawczego, realizowanego przez Instytut Polonika, przygotowano współczesną edycję tego XVII-wiecznego tekstu źródłowego. Przygotowany został przez trzech badaczy: dr. Wojciecha Walczaka, dr. hab. Karola Łopateckiego i dr. Andrew B. Pernala.

- Ważny jest kontekst historyczny powstania tego dzieła - tłumaczył dr Wojciech Walczak. - Atlas powstał w drugiej połowie XVII wieku – trochę to wyglądało tak, jakby na zlecenie. W połowie XVII wieku królem Polski był Jan Kazimierz, a wiadomo, że jego rządy były dosyć trudne: wojny, potop szwedzki. Musiał też zmagać się z wewnętrznymi reformami, na które szlachta nie chciała pozwolić. Postanowił więc abdykować. Ta informacja dotarła na dwór francuski, dlatego Francuzi zdecydowali się promować swojego kandydata na tron Polski. Wtedy Nicolas Sanson postanowił zrobić dla przyszłego władcy taki podręcznik o kraju, w którym będzie mu przyszło rządzić - wyjaśnił historyk.

Chorografia składa się z piętnastu map, a także kilku części poświęconych opisowi poszczególnych ziem Rzeczypospolitej. Całe źródło historyczne powstało w języku francuskim, jednak badacze dokonali tłumaczenia na język angielski, a także polski.

***

Tytuł audycji: Kwadrans bez muzyki 

Przygotowanie: Małgorzata Nieciecka–Mac

Data emisji: 26.06.2025

Godzina emisji: 11.00