Nokturn: „Pasja Łukaszowa” po grecku

30 marca, godz. 23:15

Pasja – muzyczne przedstawianie historii męki i śmierci Chrystusa na krzyżu to tradycja chrześcijaństwa Zachodniego, jednak w 2000 roku na zamówienie Akademii Bachowskiej w Stuttgartcie Pasję Janową skomponowała rosyjska kompozytorka, Sofia Gubajdulina. Sięgnęła po ewangelię św. Jana: symboliczną, wieloznaczną, nad którą ze szczególną uwagą pochylają się teologowie od zarania Chrześcijaństwa.

Gubajdulina historię męki i śmierci Chrystusa umieściła w kontekście proroctwa Izajasza, mówiącego o Mesjaszu oraz Apokalipsy św. Jana. Dzieło rozpoczęła i zakończyła słowami z pierwszego rozdziału Janowej Ewangelii: Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było słowo.

W 2008r na zamówienie festiwalu muzyki współczesnej „Holland Festiwal” powstała kolejna „Pasja” napisana przez kompozytorkę wywodzącą się z tradycji chrześcijaństwa wschodniego, urodzoną w Grecji w 1963 r. Calliope Tsoupaki - Pasja Łukaszowa  do słów ewangelii w oryginalnej (greckiej) wersji językowej.

Kompozytorka podkreśla fakt, że ewangelia znaczy po grecku „dobra nowina”, dlatego jej Pasja Łukaszowa niewiele ma wspólnego z zachodnią tradycją pasyjną: w pierwszej części wciąż powraca w biblijne wezwanie „Anixon”  (otwórzcie drzwi), pojawiają się apokaliptyczne wizje zniszczenia, zaś centralna część utworu opiera się na ewangelicznych przypowieściach o wierze, która czyni cuda. Relację z ostatniej wieczerzy, męki i śmierci Chrystusa kończy pełne archaizmów, skupienia i powagi chwalebne „Alleluja”, zaś ostatnie słowa wypowiedziane przez Chrystusa nie są słowami Chrystusa na krzyżu lecz słowami Chrystusa skierowanymi do uczniów po zmartwychwstaniu: Pokój Wam.

Calliope Tsupaki podkreśla, że jej Pasja nie jest naznaczona zachodnim humanizmem, w którego tradycji silnie zakorzenione jest rozważanie męki Pańskiej. Chrystus w mojej Pasji jest  niezłomny, jest Panem, Mistrzem i Zbawicielem – podkreśla kompozytorka, dlatego treścią jej utworu nie jest rozpamiętywanie męki i śmierci Chrystusa lecz - zgodnie z przesłaniem ewangelii Łukasza - zbawienie.
Środki muzyczne zastosowane przez kompozytorkę łączą tradycję Wschodu i Zachodu: tradycyjne greckie instrumenty - flet ney, lira kemençe i cytra quanun grają wraz z zachodnimi instrumentami - gitarą, mandoliną, harfą, fortepianem, a zachodni śpiewacy posługujący się systemem temperowanym śpiewają obok artystów wychowanych w tradycji bizantyjskiej.

Na obszerne fragmenty Pasji Łukaszowej Calliope Tsoupaki zaprasza Ewa Szczecińska.