Żuławiacy i melancholijna opowieść o poszukiwaniu tożsamości

Na pograniczu kultur i wyznań, w krainie wydartej wodzie, powstała wyjątkowa wspólnota. Niemcy, Polacy i Holendrzy – protestanci i katolicy, luteranie i menonici – przez wieki wspólnie kształtowali pejzaż delty Wisły. Tomasz Słomczyński wyruszył śladem ich historii, próbując uchwycić tożsamość ludzi żyjących poniżej poziomu morza – w miejscu, gdzie krajobraz zachwyca, a przeszłość wciąż odciska swój ślad.

Żuławy to region położony między Gdańskiem, Malborkiem oraz Elblągiem. Miejsce wyjątkowe ze względu na historię, architekturę i ludzi je zamieszkujących.

Foto: Shutterstock

Posłuchaj na podcasty.polskieradio.pl >>>

Stosunek Tomasza Słomczyńskiego do Żuław jest mocno niejednoznaczny. Piękno tego regionu nie jest dla niego oczywiste. - Z jednej strony patrzyłem na Żuławy z perspektywy przybysza, a z drugiej strony czuję się tam swojakiem, dlatego że zwykłem mówić, że turystą staję się dopiero wtedy, gdy opuszczę Pomorze. Dopóty, dopóki jestem na Pomorzu - czuję się u siebie, nawet jeśli poszczególne części tego regionu są od siebie odmienne. Inaczej jest na Żuławach, inaczej na Kaszubach, inaczej w Trójmieście. Czułem się tam więc trochę swojsko, a trochę jak przybysz - mówił na antenie autor "Delty".  

Czytaj także:

• Trójka na Żuławach. Podróż szlakiem mennonitów i domów podcieniowych
• Zbliża się początek wakacji: czas na wodę! Gdzie i czym pływać?

Niepokojąca przestrzeń Żuław: krajobraz bez punktów odniesienia

Żuławy, ze względu na swoje ukształtowanie, są regionem niezwykle specyficznym – z pewnych powodów mogą budzić niepokój. – Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że nasz wzrok znajduje w krajobrazie punkty odniesienia. Daje nam to poczucie bezpieczeństwa w przestrzeni. Tutaj te punkty bywają jedynie małymi kropkami na horyzoncie – oddalonym kościołem czy samotnym drzewem. Znam ludzi, którzy nie są w stanie tego znieść, inni z kolei nawet tego nie zauważają – tłumaczył gość Moniki Zając.

Pokłosie przesiedleń: tożsamość w budowie

Ze względu na dramatyczną historię XX wieku, poszukiwanie tożsamości mieszkańców Żuław jest zadaniem trudnym. Społeczność tego regionu tworzą potomkowie osadników pochodzących ze wszystkich części Polski, z których wiele miało swoje kulturowe i regionalne korzenie jeszcze w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
– Szukanie wspólnego mianownika dla tradycji jest niezwykle trudne. Na pewno nie ma sensu doszukiwać się go w przekazie międzypokoleniowym. To tożsamość, która musi zostać stworzona tu i teraz. W każdym domu mieszkają tu ludzie wywodzący się z innego regionu – tłumaczy Tomasz Słomczyński.

Mit polskiej Holandii 

O Żuławach mówi się czasem, że to "polska Holandia" lub "kraina mennonitów". Społeczność mennonicka wywarła duży wpływ na ten region, choć niekoniecznie jednoznacznie pozytywny. – Nie odmawiam im tego, że nadali tej ziemi wyrazisty charakter, natomiast wiele z opowieści o tej społeczności zawiera informacje, których nigdy nie zweryfikowano. Ich pacyfizm w latach 30. XX wieku był co najmniej wątpliwy. Młodzież mennonicka gremialnie wstępowała wówczas do armii niemieckiej. Czuli się Niemcami. Rolą książek takich jak moja jest niuansowanie rzeczywistości i "dzielenie włosa na czworo" – wyjaśnia pisarz.

***

Audycja: Wybieram Dwójkę

Prowadzenie: Monika Zając

Gość: Tomasz Słomczyński (dziennikarz, autor książek poświęconych Pomorzu)

Data emisji: 4.08.2025

Godz. emisji: 16.30

oł/zch