Obszar Polski południowo-wschodniej i środkowej to m.in.: Podhale, Orawę, Spisz, część Żywieckiego, Pogórze, Krakowskie, Kieleckie, Sandomierskie, SIeradzkie, Łęczyckie, Łowickie, pogranicze Maowsza, Lubelszczyznę, Rzeszowszczyznę. Mieszkańcy tego regionu posługują się dialektem małopolskim, który jest wewnętrznie zróżnicowany, zwłaszcza wyróżnia się gwara podhalańska, o której będziemy mówić w następnym odcinku naszego cyklu.
Ogólnomałopolskie cechy dialektalne to:
- fonetyka udźwięczniająca czyli wymowa typu las róż [laz rusz] (na Mazowszu: [las rusz]), brat ojca [brad ojca] (na Mazowszu: [brat ojca]), kosz jabłek [koż jabłek] (na Mazowszu: [kosz jabłek]
- mazurzenie, czyli wymowa typu: czysta żaba szuka dżemu [cysta zaba suka dzemu]
Z Małopolską kojarzymy również wymowę udźwięczniającą wewnątrzwyrazową typu: jestem [jezdem], byliśmy [byliźmy].
Niegdyś cechą ogólnomałopolską było przejście -ch w -k, np. na nogach > na nogak, dach > dak, zuchwały > zukwały - dziś ta cecha występuje przede wszystkim w górzystej części Małopolski.
Bardzo szeroki zasięg - uproszczona wymowa grup spółgłoskowych:
trz [cz], np. trzeba [czeba], trzysta trzydzieści trzy [czysta czydzieści czy]
drz [dż], np. drzewo [dżewo], Andrzej [andżej]
strz [szcz], np. strzałka [szczałka], strzelać [szczelać]
zdrz [żdż], np. zdrzemnąć się [żdżemnąć się]
Szeroki zasięg - upraszczanie grup głosek: -ść, rs, rż, kk (tzw. zjadanie głosek), np. kłaść [kłaś], gospodarstwo [gospodastwo], skarżyć się [skażyć się], lekki [leki].
Ponadto:
- stosowanie form typu we wodzie, ze sokiem, ze solą (dodawanie wtórnego e)
- silne ścieśnienia samogłosek, czyli wymowa typu: taka trawa [tako trowa], brzeg rzeki [brzyg rzyki], bieda [biyda]
- labializacja o, czyli wymowa typu: ojciec [łociec], okno [łokno]
- brak przegłosu e > o, czyli wymowa typu: biorę [bierę], miotła [mietła], niosła [niesła]
Posłuchajcie Savoir Vivru Językowego o dialekcie małopolskim!
