Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny
10 września 2023 roku we wsi Markowej na Podkarpaciu zostanie beatyfikowana rodzina Ulmów, zamordowana w 1944 roku przez niemieckich żandarmów za ukrywanie żydowskich sąsiadów.
– Wiedzieli dobrze, co jest za przechowywanie Żydów. Że jest śmierć – mówił w Polskim Radiu krewny rodziny Roman Kluz. Prawo do zabicia Ulmów dał niemieckim żołnierzom Hans Frank, który 15 października na terenie Generalnego Gubernatorstwa zaostrzył rozporządzenie "O ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie". To właśnie tam znalazły się przepisy, w myśl których za ratowanie Żydów w czasie II wojny światowej zamordowano - według szacunków IPN - około tysiąca Polaków. Wśród nich znalazło się dziewięcioro Ulmów - dwoje rodziców i siedmioro dzieci.
Pamiątki pięknego życia, świadkowie okrutnej śmierci. Fotografie rodziny Ulmów
– Niemcy mieli świadomość, że ofiary będą uciekać i poszukiwać pomocy. Zaczęli stosować karę śmierci na terenach okupowanej Polski, bo po dwóch latach obserwowania zachowań Polaków zauważyli, że to społeczeństwo nagminnie nie wykonuje poleceń władz okupacyjnych i współpracuje ze swoimi żydowskimi współobywatelami – powiedział w rozmowie z portalem polskieradio.pl historyk prof. Grzegorz Berendt, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Historyk Instytutu Pileckiego: w Markowej, wsi Ulmów, zażyłości między Polakami i Żydami sięgały dziesięcioleci
Odcinanie Żydów od Polski
Pierwsze rozporządzenie "O ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie" Hans Frank wydał jesienią 1940 roku, w przeddzień utworzenia getta w Warszawie. Dokument ten sankcjonował przymusowe fizyczne odizolowanie Żydów od obszarów zamieszkałych przez ludność nieżydowską. W kwietniu następnego roku, zderzywszy się z brakiem subordynacji społeczeństwa, gubernator w kolejnym rozporządzeniu wprowadził kary administracyjne. Egzekwować miały je starostwa lub sądy specjalne (w cięższych przypadkach), a łamiącym przepisy groziły grzywna i więzienie.
W czerwcu 1941 roku komisarz dla dzielnicy żydowskiej w Warszawie Heinz Auserswald opublikował ostrzeżenie na łamach gazety wydawanej w getcie: "organy kontrolne mają polecenie użycia broni przeciwko każdemu, kto będzie próbował uniknąć ujęcia przez ucieczkę". Stało się to dla Niemców de facto sankcją do zabijania Żydów, którzy - zwykle dla zdobycia pożywienia w warunkach głodu - wydostawali się poza mury getta.
Gubernator Hans Frank. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe / domena publiczna
"Rozstrzelano ich na oczach dzieci". Świadkowie i historycy o rodzinie Ulmów [POSŁUCHAJ]
Dla Żydów i Polaków - śmierć
Dotychczasowe nakazy, zakazy i groźby w opinii okupantów nie odniosły najwyraźniej oczekiwanych skutków, skoro 15 października 1941 roku Hans Frank podpisał trzecie rozporządzenie "O ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie" zawierające rozwinięcie części dotyczącej kar za nieprzestrzeganie przepisów:
- Żydzi, którzy bez upoważnienia opuszczają wyznaczoną im dzielnicę, podlegają karze śmierci. Tej samej karze podlegają osoby, które takim Żydom świadomie dają kryjówkę.
- Podżegacze i pomocnicy podlegają tej samej karze jak sprawca, czyn usiłowany karany będzie jak czyn dokonany. W lżejszych wypadkach można orzec ciężkie więzienie lub więzienie.
- Zawyrokowanie następuje przez Sądy Specjalne.
W ślad za dokumentem wydanym przez Hansa Franka gubernator dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer podpisał rozporządzenie o karze śmierci za samowolne opuszczenie getta oraz udzielanie pomocy Żydom. W obwieszczeniu na ten temat Fischer argumentował zbrodnicze przepisy rzekomą troską o zdrowie ludności nieżydowskiej, bowiem Żydzi roznoszą jego zdaniem choroby.
Obwieszczenie w sprawie kary śmierci za nieuprawnione opuszczenie żydowskich dzielnic mieszkaniowych. Fot. Polona.pl/domena publiczna
Terror przeciw ludzkim odruchom
Usankcjonowanie karania za udzielanie pomocy ludności żydowskiej było wstępem do rozpoczęcia planowego ludobójstwa w ramach akcji Reinhardt. Niedługo później Niemcy utworzyli pierwszy obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.
Za pomoc Żydom zapłacili życiem. Rocznica zamordowania rodziny Baranków
Na terenie okupowanej Polski Niemcy stosowali najbrutalniejsze metody represji wobec osób pomagających Żydom. Generalne Gubernatorstwo było jednym obszarem, na którym wydano oficjalne rozporządzenia sankcjonujące karę śmierci za pomoc Żydom, ale wykonywano ją także na innych terenach okupowanych przez III Rzeszę. Na wschodnich ziemiach okupowanej II Rzeczpospolitej oraz na zajętych przez Niemców obszarach Związku Sowieckiego za pomaganie Żydom również groziła kara śmierci. W zachodniej Europie nie stosowano tak brutalnych represji ani nie wprowadzono kary śmierci za ukrywanie Żydów.
Polacy są narodem najczęściej honorowanym medalem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata przez jerozolimski Instytut Yad Vashem. Niemal siedem tysięcy Polaków zostało odznaczonych za pomoc ukrywającym się Żydom. Skala polskiego zaangażowania mogła być jednak znacznie większa, niż na to wskazują oficjalne statystyki.
German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny
"Przeciętnie w uratowanie jednej osoby (rodziny żydowskiej) mogło być zaangażowanych od kilku do kilkudziesięciu Polaków wraz z rodzinami. Daje to minimum od 300 tys. do 1 mln Polaków, którzy - w ten czy inny sposób - próbowali aktywnie pomóc potrzebującym" – pisał prof. Jan Żaryn w książce "Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej" – "Pojęcie +udzielania pomocy+ należy bowiem skonfrontować z warunkami okupacyjnymi, w których nawet incydentalny gest dobroci, a nie tylko stała gościnność, mógł wpłynąć na przedłużenie czyjegoś życia bądź utratę własnego".
sa/mc
