- W 2006 roku wprowadzono termin "planeta karłowata".
- Według definicji jest to obiekt, który krąży wokół Słońca, ma kulisty kształt, a w sąsiedztwie jego orbity znajdują się inne ciała niebieskie
- Planetami karłowatymi są: Pluton, Ceres, Haumea, Makemake i Eris.
- Są też obiekty, które kandydują do tego tytułu - wśród nich Dziewanna.
Starsze pokolenia bez zająknięcia recytują dziewięć planet Układu Słonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. Tymczasem ostatnia z nich w 2006 roku wypadła z tej klasyfikacji i uznana została za planetę karłowatą. Zmiana została wprowadzona przez Międzynarodową Unię Astronomiczną i sprawiła, że podręczniki szkolne trzeba było przepisać na nowo. Dziś w Układzie Słonecznym mamy 8 planet i 5 planet karłowatych.
Planety karłowate Układu Słonecznego
Planet karłowatych jest więcej, a w przyszłości prawdopodobnie ich katalog się poszerzy, bo w kolejce czeka m.in. polska kandydatka.
- Przez wiele lat Pluton był uznawany za dziewiątą planetę Układu Słonecznego, ale to zmieniło się w 2006 roku. Wprowadzono termin "planeta karłowata" - mówi profesor Radosław Poleski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego. - Planety karłowate to obiekty, które są w Układzie Słonecznym, krążą wokół Słońca, nie krążą wokół innych planet, więc z tej klasyfikacji wypadają księżyce. Te obiekty mają na tyle duża masę, że w przybliżeniu przybierają kształt kulisty. One jednak nie oczyściły obszaru swojej orbity z innych ciał. To znaczy, że mogą być inne ciała na bardzo podobnych orbitach, które mają masy mniejsze.
Pluton był pierwszym kandydatem do tytułu planety karłowatej. Od dawna jest obiektem pośrednim pomiędzy planetoidami, których znamy bardzo dużo - setki tysięcy, a planetami, tymi dużymi obiektami, których mamy zaledwie kilka. - Gdy stworzono termin "planety karłowatej", to Pluton od razu stał się ich przedstawicielem - podkreśla profesor.
03:57 czwórka czwórka do piątej 02.01.2024 planety 15.22.mp3 Czym są planety karłowate? (Czwórka do piątej/Czwórka)
Specyfikacja astronomiczna planet karłowatych bardzo ułatwiła życie uczniów. - Dzięki temu w szkole nie trzeba będzie się uczyć np. 30 nazw planet. To by było wyzwanie dla uczniów - mówi ekspert. - Wystarczy zapamiętać prosty układ: mamy słońce na środku, osiem dużych obiektów - planet i inne mniejsze obiekty. Gdybyśmy Plutona wciąż nazywali planetą, to inne, jemu podobne obiekty trzeba by tak samo klasyfikować - dodaje.
Jakie są planety karłowate?
W tej chwili uznanych jest pięć planet karłowatych:
- Ceres
- Pluton
- Haumea
- Makemake
- Eris
- Ceres jest jedynym z tych obiektów, który jest w pasie planetoid czyli w tym obszarze między Marsem i Jowiszem, gdzie jest dużo małych ciał. Ceres była pierwsza odkryta, jest też największa, najcięższa. Nie oczyściła swojej orbity - opisuje specjalista.
Planety karłowate mają promień rzędu tysiąca kilometrów, a ich łączna masa jest zapewne mniejsza od masy naszego Księżyca.
Dziewanna - kandydatka do tytułu planet karłowatych
Profesor Radosław Poleski zdradza, że jest też kilka obiektów, które nie mają dobrze zmierzonych promieni i nie wiemy na ile są sferyczne. - One w przyszłości mogą zostać uznane za planety karłowate - twierdzi. - Ciekawostką jest, że planety karłowate mają nazwy zaczerpnięte z przeróżnych mitologii. Wśród kandydatek na planetę karłowatą jest też obiekt o nazwie pochodzącej z mitologii słowiańskiej. Jego nazwa to Dziewanna - został odkryty przez astronomów Uniwersytetu Warszawskiego.
Dziewanna w mitologii Słowian to bogini dzikiej przyrody, lasów, księżyca i łowów. Jan Długosz porównywał ją do rzymskiej bogini Diany.
***
Tytuł audycji: Czwórka do piątej
Prowadzi: Weronika Puszkar
Materiał przygotował: Jędrzej Rosiewicz
Data emisji: 02.01.2024
Godzina emisji: 15.22
pj/pr
