Nietrudno zauważyć, że piękne majowe dni stały się znacznie chłodniejsze. W "Źródełku" opowiadamy, co mają z tym wspólnego Pankracy, Bonifacy i Serwacy, czyli Zimni Ogrodnicy. Jak kultura ludowa tłumaczy napływ polarnego powietrza w pierwszej połowie maja? O tym między innymi opowiada nasza gościni - doktor Sara Orzechowska - która promuje wiedzę o roślinach i związanych z nimi wierzeniach.
Poznaj Sarę Orzechowską
Za siedmioma wzgórzami i siedmioma lasami mieszka wyjątkowa badaczka – dr Sara Orzechowska. Mówi o sobie: „Jestem etnobotaniczką!”. To znaczy, że łączy dwie wielkie przygody: podróże po baśniach, wierzeniach i pieśniach i wiedzę o roślinach. Kiedy Sara była małą dziewczynką, biegała po wiejskich łąkach i bawiła się z wierzbami, trzcinami i paprociami. Dziś, gdy podróżuje daleko, pyta mieszkańców o nazwy najpiękniejszych kwiatów i słucha legend, które o nich snują. Wierzy, że każda roślina ma swoją tajemnicę i niezwykłą historię, którą warto odkryć. O magii i sile roślin Sara Orzechowska opowiada, organizując spacery etnobotaniczne i prowadząc działania w fundacji Linnum, którą pieszczotliwie zwie Chwaściory.
Sara Orzechowska, fundacja Linnum
Ruta, dziewanna i jałowiec – przed czyim domem rosną?
W tradycyjnych pieśniach i legendach ruta była symbolem młodej dziewczyny. Młodej i – co warto dodać - zaradnej! Ponieważ ruta nie jest dziko rosnącą rośliną, a została do Polski sprowadzona, nie rośnie na byle jakiej ziemi. Trzeba o nią dbać, najlepiej wysiewać co roku – tłumaczyła nasza rozmówczyni. Ruta rosnąca przed domem panny symbolizowała czystość, młodość i gospodarność. Jeśli w ogródku rosła ruta, wszyscy wiedzieli, że mieszka tam panna gotowa na poznanie kawalera!
Z drugiej strony dziewanna. Choć to piękny kwiat, rosnący w obejściu nie symbolizował nic dobrego. „Gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna”, mówiono. Dziewanna lubi rosnąć na nieurodzajnej ziemi. Dlatego jej obecność przed chatą panienki pokazywała mieszkańcom wioski, że nawet jeśli mieszka tu piękna dziewczyna, to, niestety, nie ma dobrej ziemi. A to wówczas było ważne dla wiejskiej gospodarki.
W cieniu drzew stoi jałowiec – krzew o słodkawym, żywicznym zapachu był symbolem kawalera. Tego młodego i tego starego. Nazwa jałowca zawiera w sobie słowo jałowy, a jałowy to w tym wypadku taki, który nie ma dzieci – mówiła Sara Orzechowska. „Zielona rutka, jałowiec, lepszy kawaler niż wdowiec!” brzmi początek bardzo popularnej tradycyjnej pieśni. Co oznacza? Wskazuje na to, że młoda dziewczyna wolałaby wyjść za młodego kawalera, niż starego wdowca.
Ślaz i dąb – zabawa dzieci i drzewo na troski
W dawnych wiejskich czasach dzieci uwielbiały ślaz! Jego małe, mięsiste owoce nazywano „chlebkiem Baby Jagi”, wszyscy się nim zajadali! To roślina, którą Sara Orzechowska wymieniła jako pierwszą, najbardziej kojarzącą się jej z dziecięcymi czasami.
By dzieci wyrosły na zdrowe i silne, kąpano je w ziołach i korze silnych drzew. Jednym z takich drzew był dąb. Miał silne konary i twardą niczym zbroja rycerska korę. Matki wierzyły, że kiedy ktoś jest chory, dąb przyjmie jego chorobę i odda zdrowie. Dąb był symbolem siły i wytrwałości.
Wyrusz na wyprawę za płot – rośliny czekają!
A teraz czas na najważniejszą przygodę: wyjdź przed swój dom i zostań małym etnobotanikiem! Weź lupę, zeszyt i kredki albo telefon, żeby zrobić zdjęcia. Rozejrzyj się wokół – może znajdziesz rutę w przydomowym ogródku, ślaz na łące albo dąb rosnący przy drodze? Dotknij liści, powąchaj korę, policz maleńkie kwiatki. Każda roślina ma swoją opowieść – o miłości, odwadze, zabawie i przyjaźni z naturą! Kiedy poznasz rośliny, lepiej zrozumiesz świat wokół siebie i poczujesz się częścią wielkiej, zielonej baśni. Ruszaj więc na wyprawę – las, łąka i ogród czekają na Twoje odkrycia!
Targowisko instrumentów, czyli muzyczny jarmark cudów
W audycji powróciliśmy także do Targowiska Instrumentów, by posłuchać dwóch opowieści o tych mniej znanych, a bardzo ciekawych! Instrumenty z kości i instrumenty z ziemi. Między innymi takie cuda można było spotkać na Targowisku Instrumentów, muzycznym jarmarku cudów, na którym można przekonać się, że zagrać da się naprawdę na wszystkim. Od liścia przez drewno po kości.
Jeśli pod koniec maja będziecie w Małopolsce, warto wybrać się na Targowisko Instrumentów w Szymbarku, nieopodal Gorlic. Odbędzie się ono 31 maja.
Źródełko w nowej odsłonie – porozmawiajmy!
Źródełko prowadzimy w 100% na żywo. Bardzo nam zależy na tym, żebyście i Wy – Słuchacze – współtworzyli z nami tę audycję. Dlatego czekamy na wasze telefony (+48 22 645 20 55) i maile (dzieci@polskieradio.pl)! Podzielcie się z nami swoimi przemyśleniami w danym temacie, zadawajcie pytania!
***
Tytuł audycji: Źródełko
Prowadziła: Monika Gigier
Gościła: Sara Orzechowska (Fundacja Linnum / Chwaściory)
Data emisji: 11.05.2025
Godzina emisji: 11.00
