Świniarki – środek świata

Czyli oś. Która robiła nam „się”, kręcąc nami czyli Bractwem Ubogich na różne sposoby przez kilkanaście lat. Na święto i na świecko. Bardziej chyba w to drugie nam grało.

Widok na Roztocze

Foto: Remek Hanaj

Skąd nazwa kolonii czy też przysiółka? Od świniarka czyli pastucha świń albo (co bardziej prawdopodobne) od rasy owiec – świniarek. Świniarka jest rodzimą, prymitywną rasą owiec występującą pierwotnie na terenie Europy środkowej i zachodniej, stanowiąc przewagę ówczesnego prymitywnego pogłowia. Wypierana poprzez krzyżowanie z bardziej kulturalnymi rasami i odmianami, najdłużej zachowała się we wschodniej części Europy Środkowej. [W. Herman, „Owczarstwo w Polsce współczesnej”,1936] Także na Roztoczu, gdzie łąk kiedyś nie brakowało, hodowano powszechnie świniarki.

Wylądowaliśmy więc na wzgórzach wokół doliny strugi Gorajki, między niegdysiejszymi pasterzami owiec, my z miast raczej pasterstwem dźwięków się zabawiający. Wszyscy byliśmy pod wielkim wrażeniem Świniarek jako wymarzonego miejsca do grania, do bycia, jako bazy do wypadów po niezrównanie malowniczej okolicy z ciekawą, choć zanikającą już wtedy, muzyką i z ciekawymi ludźmi. I to ludzie sprawili, że to wszystko razem tak nas do imentu zaczarowało i zatrzymało na dłużej. A najbardziej nasi sąsiedzi przez miedzę, małżeństwo wraz z matką gospodyni.

Byliśmy w wieku ich dzieci, gdyby je mieli. Minęło czasu małowiele i od spojrzenia do spojrzenia, od słowa do słowa, od spotkania do spotkania – zaprzyjaźniliśmy się. Lokalną tradycję poznawaliśmy przez ich życie i ich oczami. Dla mnie to miało nawet szerszy wymiar, bo wprawdzie moi rodzice byli ze wsi, ale to na Świniarkach dopiero zacząłem od kuchni rozumieć i ogarniać wiejską codzienność, wyobraźnię, język, zwyczaje – wiele aspektów tego, co się składa na lokalny tzw. habitus (że tak wtrącę z akademicka) czyli wg Bourdieu „schematy myślenia i wyrażania, które przyswoiła jednostka, a które są dla niej elastycznie używanym narzędziem i stanowią bazę do nieintencjonalnej inwencji oraz kontrolowanej improwizacji”.

Niby trzy kilometry od wsi ze sklepem, ale jak spadł większy deszcz przez noc, to już nie można było rano wyjechać – lessy użyźniające glebę zamieniały się wtedy w wyjątkowo śliskie i kleiste błoto. A i suchego lata unoszący się wszędzie lessowy pył potrafił być utrapieniem. Zimą jak porządnie zawiało to szlus. Nikt nie odśnieża, więc pozostaje siedzieć tydzień w chałupce i odwiedzać się z sąsiadami. Od pani Anieli nauczyliśmy się dzięki temu dwóch kolęd: „Nad Betlejem jasna gwiazda świeciła” oraz „Stała nam się nowina miła”.  

Kilka innych kolęd poznaliśmy z nagrań wygrzebanych w archiwum IS PAN w wykonaniu Anny Malec urodzonej w pobliskim Chłopkowie (nagrywał Piotr Dahlig), a całość „Herodów” przyswoiliśmy dzięki Leokadii Komornik z pobliskiego Podborcza. I tak półtora roku od pierwszego przyjazdu na Świniarki zakolędowaliśmy w najbliższej okolicy oraz u znajomych muzykantów i śpiewaczek – m. in. Anieli Kawuchy z Zaporza czy Józefa Niedźwieckiego z Kolonii Teodorówka. Chodziła nawet z nami znajoma z Berlina, która filmowała niezłą jak na owe czasy kamerą. Przysłała nam później zmontowany filmik, ale tak awangardowy, że niewiele było na nim widać. W różnych składach, także mocno międzynarodowym (o czym świetnie opowiedziałby Jacek Hałas), kolędowaliśmy tam jeszcze nie raz. 

Przyjeżdżaliśmy na Świniarki o każdej porze, ale najczęściej oczywiście latem. Najpierw stopem czy PKS-ami, samochodami przyjaciół, renówką Marka czy Hałasów. Zawsze dobrze było mieć jakiś samochód, żeby pojeździć po dalszej okolicy, bo to nie Radomskie, gdzie wtedy było w każdej wsi po kilku skrzypków. Poznaliśmy Bronisława Magdziarza i Andrzeja Kowalskiego z Sąsiadki (od których Witek z Januszem rozegrali oberki-polniaki), Józefa Wypycha z Podborcza, Stanisława Futymę z Komodzianki – skrzypka z guślarskiego rodu (graliśmy od niego oberka), rzeczonego Niedźwieckiego czy dętą Orkiestrę Zaburską.

Stanisław Futyma (1922-2005), Komodzianka

Większość czasu spędzaliśmy jednak u sąsiadów, gadając i biesiadując, czasem pomagając przy prostszych pracach. Prowadzili jeszcze wtedy pełnowymiarowe gospodarstwo, uprawiali pole, mieli konia, krowę, świnie, drób rozmaity i przydomowy ogród z grzędami i drzewami owocowymi. Pani Krysia z panią Anielą świetnie gotowały, pan Janek był duszą towarzystwa, dowcipny i błyskotliwy. Kiedy oni kończyli dzień, my jeszcze graliśmy u siebie do późnej nocy. Żyć nie umierać. O szóstej rano w sny wdzierał się charakterystyczny, nieznośny swąd, pod piecem niczym zjawa stał w obłoku dymu z papierosa „Walet” pan Janek i karmił cukrem swojego kanapowego pieska Lalka. „Wstawać k...., życie prześpicie!”

Pan Janek w ogóle dość często zaglądał do nas. Kobiety się krzątały po domu, on wypatrywał momentu, kiedy się może urwać na kwadrans i już jest. Raz, był już wieczór, chyba leżeliśmy akurat z nosami w książkach. Nie było słychać, żeby ktoś wchodził do chałupy, nagle otwierają się drzwi do izby, stoi w nich jakaś obca kobieta w czerwonej chustce, niby Cyganka, i coś mamrocze wysokim głosem. Zamurowało nas. Nikt go nie poznał. „No to ja przecież!”.

cdn.

Remek Hanaj

***

Więcej recenzji i felietonów - w naszych działach Słuchamy i Piszemy.