Miejsca zagłady są dziś odkrywane podobnie jak pamięć o tragicznych losach społeczności Romów i Sinti. 2 sierpnia obchodzimy dzień upamiętniający ofiary nazistowskiego ludobójstwa. O tej trudnej i ważnej rocznicy rozmawiamy w „Poranku Dwójki” z Karoliną Kwiatkowską i Karolem Kwiatkowskim z Centralnej Rady Romów w Polsce.
W rozmowie m.in.: o przemilczanej latami zbrodni, o prawidłowym znaczeniu słowa Porajmos (i dlaczego nie powinno się go używać jako określenie holocaustu na Romach), edukacji i działaniach na rzecz odzyskiwania pamięci o nazistowskich zbrodniach na tej społeczności.
Zapomniana zagłada i odkrywanie pamięci o niej
Pamięć o zagładzie Romów (z 2 na 3 sierpnia 1944) przez lata umykała narracji publicznej. Zmieniło się to niedawno. Dlaczego długo czekaliśmy na to, by „zapomniana zagłada” ujrzała światło dzienne?
- Historia Samurdaripen (holocaust romski) była znana, ale wola polityczna przez wiele lat nie umożliwiała ukazania tej tragedii, jaką przeżyła społeczność romska – mówił Karol Kwiatkowski.
- Skala tragicznego losu doświadczonego przez społeczność Romów była wielka – dodała Karolina Kwiatkowska. – Tak naprawdę większość populacji doznała ludobójstwa w trakcie II wojny światowej. Zaś po wojnie, społeczność ta wciąż spotykała się z wykluczeniem społecznym. W tych okruchach życia po II wojnie Romowie dopiero zaczęli się odradzać. Co nie było łatwe, bo nastąpił kolejny reżim, komunizm.
Według Kwiatkowskiej tak naprawdę dopiero pod koniec lat 80. XX w. zrodziło się liderstwo w romskiej społeczności, zaczęły powstawać romskie organizacje. Na arenie międzynarodowej działały one m.in. na rzecz rozpowszechnienia wiedzy o tragicznym losie Romów. W 2011 roku w Polsce (jako pierwszym kraju) podpisano ustawę sejmową uznającą Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti za dzień międzynarodowy. Wcześniej Romowie – lud zróżnicowany, bez własnego państwa – nie mieli platformy do opowieści o sobie.
2 sierpnia – jakie ma znaczenie dla Romów?
To niezwykle ważna data dla naszej społeczności, podkreślają Goście Poranka, bez historii niemożliwe jest tworzenie własnej tożsamości. Dlatego tak ważka jest edukacja, nie tylko samych Romów, ale i społeczności większościowej.
Nasi rozmówcy podkreślają, że zagłada Romów nie dotyczyła tylko złej sławy obozu Auschwitz, ale także gett – w Łodzi, Warszawie. Niełatwo oszacować realnie straty w ludności Romów, ponieważ badacze natrafiają na liczne, nieznane groby.
Warto zwrócić uwagę i na to, że naziści nie prowadzili listy egzekucji na Romach. Ponadto obozy romskie były „obozami rodzinnymi” – dorosłych i dzieci nie rozdzielano.
- Romowie byli „genetycznie interesujący” dla nazistów ze względu na aryjskie pochodzenie. To bardzo przykre. Chora ideologia skupiła się na społeczności romskiej, także na dzieciach – wskazywał Karol Kwiatkowski.
Ponadto w folkowym Poranku Dwójki:
- Mariana Kril relacjonuje trwający (do 3 sierpnia) 62. Tydzień Kultury Beskidzkiej. Na podsumowanie TKB zapraszamy Słuchaczy do radiowej Jedynki, w niedzielę, 3.08, o godz. 5.05 (audycja będzie dostępna w formie podcastu). TKB to najstarszy i największy festiwal folklorystyczny w Polsce, a w jego ramach odbywa się koncerty, korowody uliczne, wystawy, warsztaty, degustacje kuchni regionalnej, jarmarki i wiele innych wydarzeń. Spotkaniom z kulturą beskidzką towarzyszy jeden z najważniejszych w regionie konkurs - 56. Festiwal Folkloru Górali Polskich, gdzie 26 zespołów regionalnych oraz ponad ok. 150 kapel, grup śpiewaczych i solistów na dwóch scenach w Żywcu prezentowały muzykę, śpiew oraz obrzędy różnych grup górali polskich. TKB to także 34. Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne z udziałem zespołów z kilku kontynentów. Tydzień Kultury Beskidzkiej to przede wszystkim ważne wydarzenie dla mieszkańców tego regionu.
08:01 _PR2 (mp3) 2025_08_02-08-23-17.mp3 62. Tydzień Kultury Beskidzkiej (Dwójka/Poranek Dwójki)
- Zapraszamy na spotkanie „Szastały. Historia i ludzie” – wydarzenie poświęcone odkrywaniu lokalnego dziedzictwa. Mikrohistorie i domowe archiwa będą tematem niedzielnego spotkania w miejscowości Szastały. Spotkanie w Szastałach to część większego projektu „Archiwista dla archiwistów”, jak mówił Mariusz Bieciuk z Centrum Zamenhoffa, który stara się zrzeszać i wspierać oddolne inicjatywy archiwów społecznych w regionie.
06:47 _PR2 (mp3) 2025_08_02-08-37-24.mp3 Szastały. Mikrohistorie i archiwa społeczne (Dwójka/Poranek Dwójki)
- W cyklu Nasze Niematerialne Aleksandry Stec przypominamy, że zbliżają się Wawrzyńcowe hudy! ZOBACZ NA STRONIE
- Z Centrum Myśli Jana Pawła II zapraszamy na wystawę „Tischner. Doświadczenie 2025” to spojrzenie współczesnych na działalność księdza, ale i zaproszenie do własnego „doświadczania”: zobaczenia człowieka o wyśmienitym humorze, kapłana działającego w jednym z najtrudniejszych okresów XX wieku, prowadzącego filozoficzne dysputy z wielkimi swojej epoki.
- Tischner ze smakiem i wyczuciem przedstawiał filozofie po góralsku. Potrafił dotykać ważnych tematów, unikając patosu. O tym jest nasza wystawa – mówił w Poranku Dwójki Michał Senk, dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II.
Wystawę w Pałacu kultury i Nauki otworzy wernisaż „Posiady u ks. Tischnera”. Będzie to spotkanie pełne góralskich muzyki (m.in. Stansława Trebunia-Staszel i Krzysztof Trebunia-Tutka) i potraw oraz właściwego Tischnerowi humoru. Jak wspominał Gość Poranka, posiady u ks. Tischnera rzeczywiście miały miejsce: przed chatą duchownego zbierali się ludzie i dyskutowali we wspólnocie.
- Jednym z ważnych elementów w nauczeniu Józefa Tischnera, które staramy się pokazać na wystawie, jest temat wolności – wskazywał Senk. – Zachęcamy do przybycia i refleksji nad rzeczywistością.
Na oprowadzane po wernisażu w Pałacu Kultury i Nauki obowiązują zapisy. Szczegóły na stronie internetowej Centrum Myśli Jana Pawła II.
12:48 _PR2 (mp3) 2025_08_02-09-09-41.mp3 Wystawa „Tischner. Doświadczenie 2025” od 6.08 w PKiN w Warszawie (Dwójka/Poranek Dwójki)
Słuchaliśmy:
7.07 Cimarron Tajni Ada Aguita Fresca (3:24)
7.12 Parno Graszt – Duj Kamel Man (3 :36)
7.23 Bombino feat. Great Big Warm House Tarha (3:24)
7.29 Sishnu Helena Matuszewska Kuba (4:08)
7.36 Fuimadane Jon Krasheninnikoff Skarin - Jeg er skizofren (3:14) 31 lipca premiera
7.45 Ana Carla Maza – A Tomar Cafe (3:29)
7.55 Noori & His Dorpa Band, Al Amal (6:40
8.17 La Mossa Granada (3:42)
8.27 Tercet Imperial Oberek od Koperkiewicza (4:34)
8.33 Parno Graszt Ande ratyi (3:30)
8.43 Sally Baby's Silver Dollars, Down in New Orleans (3:23)
8.54 Noriko Tadano, Australian String Quartet Vertigo (6:26)
9.08 Muzykanci, Kare konie (3:04)
9.20 Ignacio Lusardi Monteverde, Agua Brava (3:35)
9.30 Parno Graszt, Aj devlale du sukar (2:57)
9.40 Pankisi Ensemble, Dali rezi khila shuna (1:56)
9.50 John Henry Crawford and Jiji, 2 Cancines mexicanas no 2 Estrelita arr, Jiji i J Heifets for cello and guitar Jiji i John Henry Crawford (2:39)
9.53 Ousmane Kouyate Analog Africa Limited Dance Edition No 18 by Analog Africa - Kefimba (7:08)
