Było nas trzech, Witkiewicz, Bruno Schulz i ja, trzech muszkieterów polskiej awangardy z okresu międzywojennego. Jak się teraz okazuje, ta awangarda nie była znów taką sobie efemerydą. Dziś, w dwadzieścia siedem lat po zgonie "Witkacego" (tak go nazwaliśmy), który jesienią 1939 roku życie sobie odebrał, Schulz (też zmarły (…)) tłumaczony jest na wiele języków, a ja też, po latach anonimatu, zostałem "odkryty" (W. Gombrowicz, Dziennik)
– Należą oni do formacji, która postanowiła bardzo gruntowne zmienić model obowiązującej kultury – mówił o trzech znakomitych polskich twórcach profesor Włodzimierz Bolecki. Model ten, przypomniał wybitny literaturoznawca, jest zawsze jakąś koncepcją języka, wiąże się z jego przewartościowaniem.
Łączyła ich wspólna przestrzeń awangardowych przemian, poznawali swoje teksty (Gombrowicz zachwycony "Sklepami cynamonowymi", Schulz piszący przenikliwą recenzję "Ferdydurke", ilustrujący wydanie powieści). Różnice między nimi były jednak ogromne – chęć przemiany w literaturze objawiała się na różne, związane z innymi koncepcjami artystycznymi, innym modelem świata, sposoby. Witkacy – walczący z dotychczasowym paradygmatem sztuki. Schulz – szukający powrotu do rzeczywistości podszytej zapomnianym sensem, rekonstruujący swoją fascynującą "republikę marzeń". I Gombrowicz – stawiający w centrum sztuki samego siebie, walczący o swoje niezdeformowane ja.
Zapraszamy do wysłuchania audycji, którą przygotowały Anna Lisiecka i Elżbieta Łukomska.

jp

O tym we wtorkowym "Notatniku Dwójki" mówiła dr Żaneta Nalewajk, autorka studium poświęconego cielesności w prozie Brunona Schulza i Witolda Gombrowicza. Ekspertka analizowała Schulza za pomocą takich kategorii jak transgresja, dezorganizacja i wieloznaczność. Wyjaśniała też, jak problematyka cielesności pomaga Schulzowi sformułować wizję człowieka i rzeczywistości, a także koncepcję kultury, tożsamości oraz poznania.
Pomysł książki "W stronę perspektywizmu" Żaneta Nalewajk zaczerpnęła z korespondencji Schulza do Witkiewicza. Ekspertka podkreśla, że cielesność to termin potraktowany przez autora "Sklepów cynamonowych” bardzo szeroko. - Kiedy czytamy prozę Schulza, cały czas mamy do czynienia z materią. Ludzie, zwierzęta, rośliny są częścią jednej materii, co zaciera granice między istnieniami. Żeby prozę dobrze rozumieć, trzeba zawiesić nasz światopogląd, dzielący przedmioty na ożywione i martwe – mówiła dr Żaneta Nalewajk.
Zdaniem Schulza – jak podkreślała ekspertka - kształt jest tylko chwilowy i nie można się do niego przywiązywać. Bo to z jednej, wspólnej materii wyłaniają się dopiero osobne kształty.
- To pomaga zrozumieć przemiany w "Sklepach cynamonowych”. Łatwiej pojąć dlaczego zabita kochanka potrafi stać się rodzajem świecznika – tłumaczy autorka studium poświęconego Schulzowi. I dodaje, że w świecie pisarza między stworzeniami nie ma żadnej hierarchii.
Czy Schulz nawiązuje w swojej twórczości do jakiegoś konkretnego filozofa? – Sądzę, że tak. I jest to Fryderyk Nietzsche. Nawiązania do niego widać chociażby, jeżeli chodzi o słownictwo – dodała dr Żaneta Nalewajk.
Do wysłuchania obszernych fragmentów "Notatnika Dwójki" zapraszają Witold Malesa i Przemysław Kaniecki.

Gośćmi "Notatnika kulturalnego” byli Małgorzata Sikorska-Miszczuk – autorka sztuki "Mesjasz. Bruno Schulz" i reżyser Michał Zadara, który wystawił tę sztukę w teatrze w Wiedniu. Polskiego wystawienia dotychczas jeszcze nie było.

Tytuł sztuki sugeruje, że zdarzenia sceniczne oscylują wokół obrosłego legendą utworu Brunona Schulza pt. "Mesjasz". Stąd stawiane są w niej pytania o to, czy autor go napisał, czy też nie? Czy może w czasie zawieruchy wojennej powieść ta gdzieś się zagubiła? Sztuka rozgrywa się na kilku poziomach zdarzeń – między innymi ukazane są w niej ostatnie chwile życia Schulza, jego myślenie o Mesjaszu, ale również poszukiwania rękopisu przez Jerzego Ficowskiego, zmagania Autorki z Reżyserem, patriotyczne działania pani Podsekretarz stanu z ministerstwa kultury i sztuki...
Reżyser sztuki "Mesjasz. Bruno Schulz" Michał Zadara przyznał, że jego zdaniem "Mesjasz" jest autorstwa Brunona Schulza. Popularny jest jednak pogląd, że napisał on dwie książki, po czym pracował nad trzecią - "Mesjaszem”, który zaginęła podczas wojny.

- W tym spektaklu był wykład (…) i w nim jedna z postaci sztuki, Reżyser, mówi o tym, że "Mesjasz" istnieje, że jest on performancem. A dlatego istnieje, gdyż był on pomyślany przez Schultza jako performance. To jest najodważniejsza teza tego spektaklu. Schultz mianowicie stworzył dzieło, księgę, której nie ma. Teoria do tego zjawiska, do performance'u, jest zawarta w jego dziełach, tam jest często mowa o księgach, których nie ma i są doskonałe tylko dlatego, że znamy ich strzępy. Moją tezą było to, że "Mesjasz” jest przykładem takiej księgi – tłumaczył reżyser.

- Jeśli nie ma podstawy adaptacji, to wtedy pośrednią wiedzą na temat dzieła są moje decyzje adaptacyjne - przekonywała Małgorzata Sikorska-Miszczuk, autorka sztuki "Mesjasz. Bruno Schulz". – W takim wypadku tropimy dzieło z kolei z moich strzępów – dodała.

Zwierzyła się, że poprzez każdą sztukę eksploruje samą siebie, co traktuje jako "podróż życiową". Uważa się bowiem za osobę, która ma potrzebę absurdu, stąd m.in. postać w sztuce pani Podsekretarz stanu z ministerstwa kultury i sztuki.

- To jest postać ulepiona z tylu obserwacji, wyjazdów zagranicznych, absurdu odnajdywanego w placówkach kulturalnych, które coś muszą promować – tłumaczyła.

Audycję prowadziła Iwona Malinowska.