Ligawka to archaiczny instrument dęty, znany na ziemiach polskich już od XI wieku. Wyrabiany jest z wygiętych konarów sosen lub lip. Drążone konary, zaopatrzone w ustnik, służyły (i po dziś dzień służą!) do wydobywania sygnałów. Warto zaznaczyć, że ligawki nie od zawsze słychać było tylko w Adwencie. Wcześniej były typowym instrumentami pasterskimi. Wszystko zmieniło się mniej-więcej z początkiem XIX wieku. Gromadny wypas bydła powoli zaczął zanikać, wraz z nim – sygnalizacyjna rola ligawek.
- Natomiast duchowieństwo katolickie zaczęło zachęcać, by na takich drewnianych instrumentach dętych grać w Adwencie. Po co? Weźmy do ręki jakąkolwiek pocztówkę z szopką betlejemską. Najczęściej wiszą nad nią aniołowie i grają na trąbach, ogłaszając radość z narodzin Pana Jezusa światu. Te trąby miały też pobudzać do refleksji: „Zbliżają się Święta, czy ja jestem na nie duchowo przygotowany?”. – tłumaczył Piotr Dorosz.
Zwyczaj grania na ligawkach w czasie Adwentu przyjął się przede wszystkim na wschodzie Polski: Wschodnim Mazowszu, Podlasiu, w stronę Lubelszczyzny.
Sam instrument wytwarzali mieszkańcy wsi. Wymyślając melodie, wspomagali się często rymowanymi strofkami, by łatwiej było je zapamiętać.
Najstarszym legaczem i wytwórcą tych instrumentów jest w tych okolicach Stanisław Jałocha (ur. 1948), który wychował grono kilkunastu młodych kontynuatorów! Co roku legacze przegrywają się pomiędzy wsiami w mroźne grudniowe poranki. To właśnie wtedy głos ligawki niesie się najdalej.
- Wieś Kalonka w gminie Pilawa jest jedną z ostatnich enklaw tradycji gry na ligawach. Właściwie tylko tu zachowała się żywa ciągłość tego zwyczaju. A to za sprawą Stanisława Jałochy, który kontynuuje rodzinne tradycje. Codziennie w Adwencie wychodzi na swoje podwórze i gra. – wspominał Mateusz Niwiński, organizator spotkania w Kalonce.
Niwiński trafił na pana Stanisława przypadkowo, ale tradycja grania na ligawce wydała mu się na tyle istotna, że zechciał uchronić ją przed zapomnieniem
- Napisaliśmy z Panem Stanisławem projekt, który pomógłby także lokalnym dzieciakom poznać i doświadczyć tego działania. W świetlicy w Kalonce zebrała się cała chmara dzieci z Gocławia, Kalonki, Zawadki. Co najmniej 20 dzieciaków! Przez całą jesień strugaliśmy ligawy. Pan Stanisław zgromadził materiał i potrzebne narzędzia. Efekt był taki, że powstało 6 instrumentów. Całą sprawę podchwyciła szkoła w Gocławiu, która zorganizowała konkurs dla najlepszych legaczy. I to stało się zachętą dla kolejnych osób, które już we własnym zakresie z Panem Stanisławem zaczęły robić ligawki. – mówił Niwiński – Pan dyrektor trzyma pieczę nad tym, żeby dzieciaki grały.
Kalonka jest niewielką, ale prężnie działającą społecznie wsią. Żona Stanisława Jałochy od dawna jest sołtyską wsi. Dba o miejscową świetlicę, która stała się miejscem spotkań, powołała koło gospodyń wiejskich. Aktywnie wspierała swojego męża i dzieciaki, by projekt budowy ligawek się udał.
- Myślę, że to ideał działań społecznych związanych z tradycją – podsumował Mateusz Niwiński. – Warto go kontynuować i propagować.
Wydarzenie „Ligawki w Kalonce”, które odbędzie się już w niedzielę, 27 listopada. O odrodzeniu zwyczaju grania na ligawkach Piotr Dorosz porozmawia z Mateuszem Niwińskim. A niedzielne spotkanie legaczy w Kalonce będzie okazją do wspólnego świętowania społeczności i tańców przy muzyce mazowieckiej (zagrają m.in. Kapela Niwińskich, Kapela Mazowiecka, Kapela Piotra Dorosza). Organizatorami wydarzenia jest Szkoła Tradycji Mazowsza Leśnego oraz Koło Gospodyń „Kaleń” z Kalonki.
Co jeszcze przygotowaliśmy dla naszych Słuchaczy?
7:50 Zaprosiliśmy na przegląd filmów etnograficznych „Oczy i Obiektywy”. Od wczoraj trwa 16. odsłona przeglądu filmów "Oczy i Obiektywy", który odbywa się w warszawskim Muzeum Etnograficznym, co może zdradzać tematykę przeglądu. A czego dokładnie można doświadczyć w murach muzeum? O tym Anna Bińka:
04:50 PR2 2022_11_26-07-51-10 oczy i obiektywy.mp3 Festiwal Oczy i Obiektywy (Poranek Dwójki)
Od dziś we wrocławskim Muzeum Etnograficznym można oglądać wystawę „Obrazy do opowiadania”. Jej tematem są historie obrazkowe – narracje przełożone na formę ikonograficzną. Na ekspozycji znajdują się zarówno przykłady sztuki nieprofesjonalnej, jak i zamieszczane w prasie opowieści graficzne, które są częścią historii współczesnego komiksu. Na wystawie był Piotr Osowicz:
04:41 PR2 2022_11_26-08-11-19 obrazy olga budzan.mp3 Obrazy do opowiadania we Wrocławiu (Poranek Dwójki)
8.35 Porozmawiamy z triem Tuleje (Zagajewska/Wójciński/Kurek) o ich twórczości i debiutanckim albumie pt. „Ciche Miejsca”. Z jednej strony to artyści, którym niestraszne minimalistyczne wykonania. Z drugiej eksperymentatorzy, którzy potrafią kreować wielowymiarowe przestrzenie. Tuleje to nowy projekt z pogranicza muzyki tradycyjnej, jazzu i poezji. Zespół współtworzą Gosia Zagajewska, Ksawery Wójciński i Wojtek Kurek. W środę odbyła się premiera ich najnowszej płyty - „Ciche Miejsca”. To autorskie opracowanie muzyki ludowej ze wschodniej Wielkopolski. A skąd nazwa Tuleje? Wyjaśnia Ksawery Wójciński:
05:56 PR2 2022_11_26-08-39-22 tuleje.mp3 Spotkanie z Tulejami (Poranek Dwójki)
8:50 W cyklu „To było tak...” bajkę morawską o Kościelcu i kościelnym dzwonie opowie Aurelia Pięk
9.30 „Artyści i wojna na Ukrainie: refleksje muzyczne jako praktyki komemoratywne”, „Mauzoleum głosów czyli 6 pokoleń śpiewaków i muzyków w zbiorach nagrań dokumentalnych polskiej pieśni i muzyki tradycyjnej”, „Korzenie tańca – pamięć ciała” to tylko niewielki wyimek tematów, które poruszone zostaną na międzynarodowej konferencji naukowo-artystycznej Memento 2022: PAMIĘĆ ŹRÓDŁA. Więcej opowiedziała współorganizująca ją dr Weronika Grozdew-Kołacińska.
Sprostowanie: W dzisiejszej audycji Etnowieści podaliśmy niewłaściwą datę wydarzenia Ligawki w Kalonce. Spotkanie z legaczami odbędzie się w niedzielę, 27 listopada.
PLAYLISTA
- Franz Liszt Oh! Quand je dors, wyk. Andrè Schuen (śpiew), Daniel Heide (fortepian)
- Tuleje Ruta
- Alexandra Streliski The hills
- Gioachino Rossini Aria “Qu’ici ta main glacée bénisse ton enfant” z opery “Męczennicy”, wyk. Lisette Oropesa (śpiew), Dresdner Philharmonie, Corrado Rovaris (dyr.)
- Ahmed Malek Omar Gatlato
- Robert Schumann Mirty op. 25 nr 1, I. Dedykacja, wyk. Mari Kodama (fortepian)
- Yusef Lateef The Plum Blossom
- Johannes Brahms Kwintet fortepianowy f-moll, IV. Finale. Poco sostenuto – Allegro non troppo – Tempo I – Presto (fragment), wyk. Kwartet Camerata, Robert Morawski (fortepian)
- James Newton Howard A Hidden Life, wyk. Eldbjørg Hemsing (skrzypce), Arctic Philharmonic
- Shigeru Umebayashi Yumeji’s Theme
- Tamala Diarra
- Tuleje Dziczka
- Molly Lewis Cabana de Mel
- Portico Quartet Prickly Pear
- Ustad Noor Bakhsh Kalam Lolo
- Alex Baranowski Boy and Bird, wyk. Angèle Dubeau (skrzypce), La Pietà
- Gyedu-Blay Ambolley Yekor Ye A Yeaba
- Svaneborg Kardyb & Jakob Sørensen Omvej
- Hermanos Gutiérrez & Dan Auerbach Tres Hermanos
- Lucien Johnson Magnificent Moon
***
Tytuł audycji: folkowy Poranek Dwójki
Prowadził: Piotr Kędziorek
Data emisji: 26.11.2022
Godzina emisji: 9.30
