Wawel to jeden z najbardziej znanych zabytków w naszym kraju, pamiętający czasy wielu polskich królów. Od legendy o smoku na wzgórzu, przez opowieści o gotyckim zamku, o rezydencji Zygmunta Starego, przez trudne czasy rozbiorów i II wojny światowej. Biografię tego wyjątkowego miejsca na mapie Polski opowiada Kamil Janicki, historyk, pisarz.
Legenda o smoku. Nie było szewczyka Dratewki?
W tej wyjątkowej opowieści o Wawelu nie mogło zabraknąć legendy o smoku Wawelskim i szewczyku Dratewce. Jednak autor sięga do źródeł historycznych, które zdecydowanie różnią się od opowieści, którą opowiada się dziś dzieciom. - Wersja tej legendy, którą na pergamin przeniósł kronikarz Wincenty Kadłubek jest o wiele bardziej krwawa, brutalna, taka jakie było życie w średniowieczu. Opowiada o dwóch braciach, którzy ruszyli na smoka, nie był to ani Krak ani Dratewka. Jeden z nich zabija smoka, a zaraz po tym zabija jeszcze swego brata, żeby władza w państwie przeszła tylko w jego ręce - mówi Kamil Janicki. - To trochę historia kryminalna, trochę sensacyjna, typowa dla tej epoki. Wiemy też, że nie była to pierwsza wersja tej legendy. Mówi się, że Wincenty Kadłubek bardzo wzorował się na opowieściach o Aleksandrze Wielkim, które w tym czasie były bardzo popularne - dodaje.
Gość Jakuba Jamrozka podkreśla, że w tamtych czasach smocze legendy pojawiały się w wielu miastach - w Paryżu, w Rzymie. Legenda krakowska utrzymała się bardzo długo, ale to też nie jedyne miejsce w Polsce z opowieścią o smokach. Każda miejscowość nazywana Żmigrodem to gród żmija, gród smoka
Kiedy zaczyna się Wawel?
- Wskazanie konkretnej daty, kiedy zaczyna się historia Wawelu jest bardzo trudne - przyznaje historyk. - Można się cofać do bardzo wczesnych czasów, może mieszkali tam już łowcy mamutów, bo zaledwie 2 km od Wawelu odkryto najprawdopodobniej rzeźnię mamutów. Wawel średniowieczny rodzi się około VIII wieku, zanim pojawia się państwo polskie w jakiejkolwiek postaci, rodzi się jeszcze wcześniej niż państwo Piastów - podkreśla.
24:23 czwórka zaklinacze czasu 17.12.2022.mp3 O Wawelu jego historii i zmianach na jego obszarze opowiada Kamil Janicki, historyk i pisarz (Zaklinacze czasu/Czwórka)
Najprawdopodobniej nazwa Kraków pochodzi o imienia jakiegoś władcy, przypuszczalnie Kraka. Z Wawelem zaś językoznawcy wciąż mają duży problem. - Wiemy, że pierwotnie nikt nie mówił o Wawelu, nazwa brzmiała Wąwel - zdradza Kamil Janicki. - Pod wpływem łaciny upowszechniła się się nazwa Vavelus, a następnie została spolonizowana na Wawel. Wciąż nie wiemy, co to Wąwel - dziś przyjmuje się że oznaczało to "suche miejsce nad mokradłami", choć to dużo znaczeń w tak krótkim słowie - ocenia.
W pierwszych dekadach, stuleciach historii opowiadanej przez gościa Czwórki Wawel i Kraków to to samo.
- Czas przed Piastami na Wawelu to czas, który zniknął z naszej świadomości, a mamy tu kilka dziejowych zakrętów. Wawel przechodzi z rąk do rąk - zdradza Kamil Janicki. - Należy zauważyć, że to państwo Wiślan znajduje się bardzo blisko europejskich potęg, a nie jak Piastów w środku puszczy. Najpierw dostaje się pod kontrolę Wielkich Moraw, potem Czech, a potem podstępem wkracza na Wawel Mieszko I, dogaduje się z miejscowymi elitami. Mieszko nie niszczy Wawelu, jak to miał w zwyczaju, a widzi jego potencjał - jest tu zbudowana władza, zbudowany ośrodek, w dodatku ważny, bo zbudowany na szlaku handlowym Niemcy-Ruś. Mieszko I osadza tu swojego syna Bolesława Chrobrego, później rozpoczyna się wojna wewnętrzna, ale od tego czasu Wawel odgrywa rolę w polskiej polityce - dodaje.
Co było na tym wzgórzu?
Dziś powierzchnia Wawelu to około 4 hektary, ale w okresie przedromańskim wzgórze było mniejsza. W późniejszym czasie dosypywano je.
- Dawny Wawel miał zupełnie inny układ architektoniczny, niż to co znamy dziś. Większość Wawelu była zapełniona małymi, bardzo podłymi chatkami, budowanymi na zrąb, gdzie mieszkała ludność służebna. Takie miasteczko wawelskie będzie istnieć aż do początku XIX wieku. Istniały tam ulice, kościoły, pałace, domy mieszkalne - wymienia gość Jakuba Jamrozka. - Mieszkanie tam wcale nie było łatwe. Były ogromne problemy z dostępem do wody pitnej, do higieny, ale też do ważenia piwa - dodaje.
Pierwsze budowle kamienne zostały tam wzniesione na początku XI wieku, ale to dość kompromitująca karta w historii polskiej architektury. Jak wyjaśnia Kamil Janicki do budowy zatrudniono budowniczych z krajów ciepłych, którzy zupełnie nie rozumieli jak nasz klimat wpływa na budynki. Ich konstrukcje przetrwały jedynie kilkadziesiąt lat, a w II połowie XI wieku trzeba było budować na nowo. - Katedra wawelska w pierwszej wersji powstała około 1000 roku, a druga już w II połowie XI wieku. Podobnie było z pałacem wawelskim. Wawel miał wiele wcieleń, wiele wersji - tłumaczy historyk.
Do dziś zachowały się relikty rezydencji Kazimierza Wielkiego, ślady rezydencji władców okresu rozbicia dzielnicowego, z XIII wieku.
Wawel murowany
Do dziś na Wawelu są ślady fragmentów pierwszych murów obronnych najstarszego zamku. - Zamek kamienny zaczyna powstawać w okresie rozbicia dzielnicowego, w czasach Bolesława Wstydliwego, który miał spore zasługi dla gospodarki i architektury - mówi Kamil Janicki. - Już za jego czasów powstają pierwsze kamienne elementy zamku. Potem czeski władca, Wacław II przychodzi do zamku kamiennego. Może za jego czasu powstały kolejne kamienne mury. Zawsze zamek znajdował się w tym samym, najwyższym punkcie wawelskiego wzgórza - zdradza historyk. - Wawel gotycki czas Łokietka i Kazimierza Wielkiego zajmuje powierzchnię podobną do dzisiejszego pałacu wawelskiego - dodaje.
Jak wspominał Czwórkowy gość niemałym problemem na Wawelu była woda. Za Kazimierza Wielkiego wybudowano niezwykle głęboką studnię, która dziś mieści się pod skrzydłem wschodnim zamku, choć nie jest udostępniana zwiedzającym. W XVI wieku stworzono tez rurociąg - cud inżynierii - pobierana była woda z rzeki Rudawki, która następnie była przesyłana rurami wprost do sypialni królowej. W późniejszym czasie doprowadzono ją też na strych, by chronić zamek przed pożarami.
Wawel był jedną z najnowocześniejszych rezydencji renesansowych. W tamtym czasie każde mieszkanie posiadało własną toaletę, ścieki trafiały albo do rzeki Rudawki, albo do specjalnych szamb, których utrzymanie było bardzo kosztowne, co pokazują zachowane rachunki zamku.
- Trzeba pamiętać też o ogrzewaniu. W zamku istniało kilkadziesiąt kominków i pieców, w których palono drewnem. To też generowało koszty i brud - zwraca uwagę.
XX wiek - ślady wojny
Wkroczenie do Krakowa wojsk Wehrmachtu pozostawiło swoje piętno na Wawelu. - Wawel nosi ślady inwazji hitlerowskiej do dziś - zdradza historyk. - Główna brama, którą wchodzimy na Wawel została zbudowana podczas okupacji, w latach 1943-44. Brakuje na niej tylko nazistowskiego orła, który nigdy nie powstał. Hans Frank przystosowywał zamek do swoich potrzeb. Sala senatorska została przekształcona na kino dla urzędników niemieckich, nakazywał więc zamurowywać niektóre okna, zdzierał ozdoby, w Wieży Zygmuntowskiej nocowały jego dzieci. Nie myślał o Wawelu jako o zabytku, dorobku polskiej kultury - dodaje.
***
Tytuł audycji: Zaklinacze czasu
Prowadzi: Jakub Jamrozek
Gość: Kamila Janickiego (historyk, pisarz, autor książki "Wawel. Biografia")
Data emisji: 17.12.2022
Godzina emisji: 15.15
pj
