95 lat temu zmarł Ferdynand Foch, francuski dowódca, teoretyk wojskowy, bohater I wojny światowej, marszałek trzech narodów.

Kariera wojskowa

Na świat przyszedł u podnóża Pirenejów w miejscowości Tarbes. Dorastał w atmosferze i tradycji napoleońskiej.

Kiedy przygotowywał się do matury wybuchła wojna francusko-pruska. Przerwał wtedy naukę i zaciągnął się do wojska, służył w 4. Pułku Francuskim. Gorycz klęski i fakt, że miasto Metz, w którym się uczył, zostało zajęte przez armię pruską, przyczyniły się do tego, że postanowił zostać żołnierzem. Wierzył w to, że w przyszłości Francja i armia francuska będą potężne.

W 1895 roku Ferdynand Foch został komendantem Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu. W 1913 roku objął dowództwo 20. Korpusu Armijnego. - Zostały mu trzy lata do emerytury i wydawałoby się, że to już kres kariery przyszłego marszałka - mówił historyk prof. dr Tadeusz Panecki. - Koledzy, współpracownicy i przełożeni przepowiadali mu koniec kariery przed 1914 rokiem.

I wojna światowa

Właściwie to dopiero wybuch I wojny spowodował, że możemy dzisiaj mówić o Fochu jako wielkim dowódcy i wielkiej postaci wieku XX. Dowodzony przez niego 20. Korpus Armijny ulokowany był w bardzo ważnym strategicznie punkcie Francji, w północno-wschodniej części tego kraju. W impecie pierwszej ofensywy niemieckiej 1914 roku osłaniał on odwrót armii i dywizji francuskich. Uważa się, że zwycięstwo w bitwie pod Marną w 1914 roku i zatrzymanie ofensywy niemieckiej, uratowanie Paryża i Francji, to w dużej mierze zasługa gen. Focha. W sytuacji prawie że beznadziejnej potrafił zmobilizować swój sztab i swoje dywizje do natarcia.

Na czele sił sprzymierzonych

W 1917 roku gen. Ferdynand Foch został szefem Sztabu Generalnego Armii Francuskiej. Dowodem tego, że sprawdził się jako oficer najwyższego szczebla dowodzenia, było powierzenie mu funkcji głównodowodzącego siłami koalicji. W marcu 1918 roku został najpierw koordynatorem, a 8 maja Naczelnym Dowódcą Sił Sprzymierzonych.

Wiosną 1918 roku sytuacja na froncie była tragiczna. Po rozpoczęciu 21 marca 1918 ofensywy niemieckiej istniała groźba załamania się frontu i przekreślenie dotychczasowych wyników. Wtedy właśnie Ferdynand Foch stanął na czele potężnej jak na ówczesne czasy armii.

- Można powiedzieć, że nigdy jeszcze w historii żaden wódz nie rozporządzał takimi siłami, jakie miał do dyspozycji gen. Foch, ale też nigdy jeszcze żaden z dowódców nie stanął przed takim ciężarem odpowiedzialności - mówił prof. dr Tadeusz Panecki.

Wojska niemieckie ponownie dotarły do przedmieść Paryża i stanęły nad Marną. Losy wojny mogły odwrócić się na niekorzyść ententy. Dzięki geniuszowi Focha wojska sprzymierzone odniosły zwycięstwo w drugiej bitwie pod Marną (w 1918 roku). Sukces ten doprowadził do zawieszenia broni i końca wojny.

Uznanie dla bohatera

7 sierpnia 1918 za zwycięstwo odniesione w drugiej bitwie nad Marną Ferdynand Foch otrzymał buławę marszałkowską i został marszałkiem Francji. Jemu to przypadło w udziale reprezentowanie koalicji w odbieraniu aktu kapitulacyjnego pokonanych Niemiec.

Po zakończeniu I wojny światowej został też marszałkiem Wielkiej Brytanii, za życia odsłaniał swoje pomniki, został członkiem Akademii Francuskiej. Jednak, jak uważa historyk, dla tego starego żołnierza, wychowanego w tradycji napoleońskiej, najważniejsze było to, że 5 maja 1921 w stulecie śmierci Napoleona, to właśnie jemu powierzono wygłoszenie mowy nad grobem cesarza Francuzów.

Marszałek Foch i Polska

Francuz znany był jako przyjaciel Polski. Marszałek Foch miał duży udział w tym, że Armia Polska, tworzona z ramienia Komitetu Narodowego Polskiego przez gen. Józefa Hallera, sformowała się we Francji i potem dotarła do Polski. Zdecydowaną postawą wymusił na rządzie niemieckim przerwanie kontrofensywy przeciwko powstańcom wielkopolskim.

- Myślę, że Polska się marszałkowi odwdzięczyła za ten jego sentyment, wysiłek, za to wszystko, co dla Polski zrobił - mówił prof. dr Tadeusz Panecki. - Jest przecież jedynym Francuzem, który był marszałkiem Polski, tak jak książę Józef Poniatowski był jedynym Polakiem - marszałkiem Francji.

Jeszcze przed nominacją Ferdynanda Focha na marszałka Polski, 5 lutego 1921 w szkole wojskowej w Saint-Cyr Józef Piłsudski odpiął ze swego munduru własny krzyż Virtuti Militari i udekorował nim generała.

13 kwietnia 1923 na wniosek ministra Spraw Wojskowych gen. dyw. Kazimierza Sosnkowskiego i premiera rządu gen. dyw. Władysława Sikorskiego, dekretem prezydenta RP Ferdynand Foch otrzymał stopień marszałka Polski. Dwa dni później nominację wręczył gen. Sosnkowski. Również 15 kwietnia Francuz został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Wojennego Virtuti Militari i Orderem Orła Białego. Polskie uczelnie wyższe: Uniwersytet i Politechnika Lwowska, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Poznański uhonorowały marszałka Focha tytułami doktora honoris causa. Od 26 kwietnia 1923 jest również Honorowym Obywatelem Grudziądza, w uznaniu zasług dla armii gen. Józefa Hallera.

Ciało Ferdynanda Focha pochowano obok trumny Napoleona Bonaparte w Paryżu.

mk/im

Georges Clemenceau odegrał ogromną rolę w dziejach nie tylko Francji, ale całej Europy. To on, wraz z prezydentem Stanów Zjednoczonych Thomasem Woodrowem Wilsonem, brytyjskim premierem Davidem Lloyd George'm i premierem Włoch Vittorio Orlando, był sygnatariuszem traktatu wersalskiego, głównego układu pokojowego kończącego I wojnę światową.

Konferencja w Paryżu, rok 1919. Od lewej: premier Francji George Clemenceau, brytyjski premier David Lloyd George i premier Włoch Vittorio Emanuele Orlando. Wikimedia Commons/dp

Sylwetka

"Umysł giętki i zróżnicowany, charakter żywy i szorstki. Jest niezrównany pod względem talentu i energii, niezmienny w zasadach. Ukazuje w ich zastosowaniu zdumiewającą zręczność. Urodzony liberał, lecz z charakteru i umysłu jest człowiekiem autorytatywnym. Rewolucjonista popisujący się demagogią. Ludzki, szlachetny, wrażliwy, a jednocześnie bezlitosny i srogi. Straszny i zachwycający" – tak opisywał Georgesa Clemenceau poeta i powieściopisarz francuski, Anatole France.

 – Obalał gabinety, zasłynął jako mówca – mówił autor audycji, charakteryzując postać francuskiego polityka. – Wszyscy się z nim liczyli, chociaż nigdy, ze względu na swój wybujały indywidualizm, nie był ściśle związany z jakąkolwiek partią.

Nz: Francuski premier George Clemenceau, 26.11.1917. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych

Początki kariery politycznej

Georges Clemenceau zaczął swą karierę w roku 1870, tuż po obaleniu Napoleona III i proklamowaniu III Republiki. W wieku 29 lat został merem paryskiej dzielnicy Montmartre.

Urodził się 28 września 1841 w Mouilleron-en-Pareds. Był, podobnie, jak jego dziadek i ojciec – z wykształcenia lekarzem. – Udzielał się politycznie już na studiach – powiedział dr Jan Zamojski. – Był z ojcem w Anglii,  4 lata przebywał w Stanach Zjednoczonych.

W czasie tych podróży Clemenceau nawiązał wiele kontaktów, znakomicie władał językiem angielskim. Świetnie opanował sztukę przemawiania. – Jego przemówienia były bardzo bezpośrednie, bardzo precyzyjne – dodał dr Zamojski.

Radykalny republikanin

Zaciekły wróg monarchii, radykał, ateista, entuzjasta Wielkiej Rewolucji Francuskiej. – Dwa elementy były najważniejsze przez całe jego życie - antyklerykalizm i bardzo silny republikanizm – komentował drugi gość audycji prof. Jerzy Eisler.

Opinia prof. Jerzego Eislera może dziwić, bo Georges Clemenceau przez lata z troską myślał o losie ludzi biednych, pokrzywdzonych przez los, był wrogiem socjalistów.

W 1906 roku został po raz pierwszy w swej karierze ministrem. Stanął na czele resortu spraw wewnętrznych. - Był w tym rządzie postacią wybitną – powiedział dr Jan Zamojski. – Działał w absolutnej sprzeczności w stosunku do tego, co wcześniej głosił. Po tym, jak został ministrem, bezwzględną ręka zaczął tłumić strajki.

Premier

Kilka miesięcy później stanął na czele rządu. Funkcję premiera pełnił do 24 lipca 1909. Clemenceau był zwolennikiem Wielkiej Brytanii i zaciętym wrogiem Niemiec. Za cel swego życia uznał odzyskanie Alzacji i Lotaryngii, terenów które Francja utraciła po 1870 roku. – Na oku miała go ambasada rosyjska – słyszymy w komentarzu. – Był zresztą  na oku kilku wywiadów.
Gdy wybuchła I wojny światowej wzywał swych rodaków: "A teraz do broni! Wszyscy! Trzeba zwyciężyć!"

14 października 1917 Georges Clemenceau został ponownie premierem. Dlaczego Francuzi dokonali takiego wyboru? – Potrzebny był człowiek silny – stwierdził prof. Jerzy Eisler. – "Tygrys" słynął z żelaznej ręki. Wiadomo było, że będzie prowadził tę wojnę aż do zwycięstwa. Miał już wtedy 76 lat. Z niesłychanym dynamizmem przystąpił do dzieła.

Konferencja w Wersalu, 10.11.1918. Z prawej, w środku premier Georges Clemenceau. Wikimedia Commons/cc

– On nie był tylko parlamentarzystą – stwierdził dr Jan Zamojski. – To był niesłychanie odważny człowiek. Bano się trzech rzeczy u Clemenceau: jego pistoletu, jego szpady i jego języka. On nie bał się iść na pierwszą linię frontu, do okopów, które były pod ostrzałem. To był człowiek wielkiej odwagi osobistej, męskiej odwagi – dodał historyk.

Wróg Niemiec

Zdaniem prof. Jerzego Eislera premier Georges Clemenceau wywarł ogromny wpływ na kształt Europy po I wojnie światowej. Jednak ustalenia, jakie ostatecznie zapadły w Wersalu były de facto zwycięstwem brytyjskiego premiera Dawida Lloyd George’a. Wizja powojennej Europy, jaką reprezentował Clemenceau nie została w pełni zrealizowana. Nie udało się zwłaszcza francuskiemu przywódcy przeforsować wszystkich zapisów dotyczących niepodległej Polski. Na przykład chciał, by Gdańsk włączyć w granice naszego kraju. Tak się nie stało.

Przyjaciel Polski

– Zawsze opowiadał się za niepodległością Polski – powiedział prof. Eisler. – W czasie wojny był inicjatorem deklaracji aliantów o ustanowieniu zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego. Jako jedyny opowiadał się za historycznymi granicami, łącznie z Gdańskiem, Wielkopolską i Śląskiem.

Jak zakończyła się kariera Georgesa Clemenceau? – W samotności – mówił prof. Eisler. – Przegrał wybory prezydenckie w styczniu 1920 roku.

"Francja będzie taka, na jaką zasłużą Francuzi" – powiedział. Były to ostatnie słowa, jakie skierował do swoich rodaków.

Georges Clemenceau zmarł 24 listopada 1929 roku.

bs

80 lat temu, 15 października 1934 zmarł Raymond Poincaré, francuski polityk, z zawodu adwokat i dziennikarz, pięciokrotny premier, a w latach 1913-1920 prezydent Francji.
Urodził się 20 sierpnia 1860, jego kariera polityczna rozpoczęła się bardzo wcześnie. – Był najmłodszym ministrem w dziejach całej III Republiki, ministrem oświaty został w wieku 33 lat – zaznaczał prof. Jerzy Eisler w audycji Agnieszki Steckiej z 2000 roku. – W parlamencie spędził kilkadziesiąt lat, był znakomitym mówcą, wytrawnym graczem politycznym, ale w dobrym tego słowa znaczeniu.

Nz: Raymond Poincaré i prezydent USA Woodrow Wilson, źr. International Film Service, Wikipedia/dp

Premierem został w roku 1912. – Był na pewno politykiem władzy, władzy rozumianej jako interes, racja stanu Francji – podkreślał prof. Eisler. –To nie była władza dla samego rządzenia. Poincaré starał się służyć Francji. On tak pojmował politykę i swoje w niej miejsce.
Był zwolennikiem sojuszu Francji z Rosją carską i z Wielką Brytanią. Jako polityk charakteryzował się umiarkowanymi poglądami, starał się raczej łączyć, a nie dzielić. Uważał, że wszelkie afery polityczne i kłótnie nie przynoszą niczego dobrego Francji. Przez kilka miesięcy pełnienia teki premiera udowodnił, że jest mężem stanu.
17 stycznia 1913 połączone izby parlamentu wybrały go na prezydenta. Jego kadencja przypadła na niezwykle trudny dla Francji okres – I wojnę światową. Z wyzwaniem rządzenia krajem podczas Wielkiej Wojny poradził sobie znakomicie okazując ogromną wolę walki. Na premiera powołał swojego politycznego antagonistę Georgesa Clemenceau . Udowodnił tym samym, że nad własne interesy stawia dobro kraju.
Raymond Poincaré jako prezydent dysponował dość ograniczonymi kompetencjami. Władzą musiał dzielić się z premierem Georgesem Clemenceau. Poincaré nie satysfakcjonowało przypinanie orderów i przebywanie na salonach – on chciał prawdziwej władzy, dlatego nie kandydował na drugą kadencję.
Posłuchaj audycji i poznaj lepiej Raymonda Poincaré – francuskiego męża stanu.
mb

Na przełomie XIX i XX wieku terenem wielkiej rozgrywki dyplomatycznej europejskich mocarstw stało się Maroko. Przeciw dominującej na tym terenie Francji wystąpiły inne potęgi kolonialne, przede wszystkim Wielka Brytania i Niemcy.

Entente cordiale

Niemcy, spóźnione w kolonialnym wyścigu, rozpaczliwie chwytały się każdej okazji do zdobycia kontroli nad białymi plamami kuli ziemskiej. Zagrożenie ze strony niemieckiej Weltpolitik skłoniło dwóch odwiecznych rywali, Wielką Brytanię i Francję, do współpracy. W kwietniu 1904 roku oba kraje podpisały tzw. entente cordiale. Anglicy uznali protektorat Paryża nad Marokiem, w zamian otrzymując wolną rękę na terenie Egiptu.

Wilhelm II w Tangerze

W marcu 1905 roku do Tangeru niespodziewanie zawitał cesarz Niemiec Wilhelm II. Wygłosił tam przemówienie, w którym stwierdził: "Przedmiotem mojej wizyty jest powiadomienie wszystkich, że jestem zdecydowany uczynić, co tylko w mej mocy dla obrony interesów Niemiec w Maroku, uważając zarazem sułtana za władcę całkowicie niezależnego, z którym pragnę porozumieć się celem zabezpieczenia tychże interesów". Cesarz domagał się, na wzór chiński, równości wszystkich państw w dostępie do Maroka. Tym samym zapoczątkował I kryzys marokański.

Konferencja w Algeciras

Międzynarodowa konferencja, mająca załagodzić spór, zebrała się w styczniu 1906 roku w Algeciras. Była to klęska dyplomacji niemieckiej. Stanowcze poparcie interesów francuskich przez Wielką Brytanię i brak zainteresowania Rosji spowodowały izolację Niemiec. Konferencja podtrzymała niezależność Maroka i rolę "francuskiego żandarma". Pierwszy poważny test trwałości entente cordiale wypadł pomyślnie.

II kryzys marokański

Problem Maroka pozostał jednak nierozwiązany. Bunty przeciwko sułtanowi i zamieszki wewnętrzne przyczyniły się do ponownego zaktywizowania Niemiec. W 1911 roku wojska francuskie okupowały stolicę kraju Fez. Niemcy, uznawszy wówczas swoje prawo do ochrony rodaków, wysłały do portu w Agadirze kanonierkę "Panther". Napięcie w stosunkach międzynarodowych sięgnęło zenitu. Niemieckie żądania rekompensaty terytorialnej spotkały się z mobilizacją brytyjskiej floty wojennej.

Kryzys agadirski formalnie zakończył się kompromisem, w rzeczywistości umocnił pozycję Francji w Maroku. 4 listopada 1911 podpisano porozumienie, na mocy którego Niemcy uznali protektorat Francji nad Marokiem, otrzymując w zamian część francuskiego Konga o powierzchni ponad 250 tysięcy kilometrów kwadratowych.

Posłuchaj o przebiegu kryzysów marokańskich w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

mjm