Pierwszy, w pełni niezależny od zaborców polski rząd, nieprzypadkowo powstał właśnie w Lublinie. Miasto było drugim co do liczby mieszkańców miastem Królestwa Polskiego. Od końca XIX wieku przeżywało rozkwit gospodarczy za sprawą dużej koncentracji przemysłu. Wielu mieszkańców znalazło zatrudnienie właśnie w przemyśle. Lublin był jednym z pierwszych miast, w których powstały struktury Polskiej Partii Socjalistycznej. Ponadto popularnością cieszyła się tam osoba Józefa Piłsudskiego i Polska Organizacja Wojskowa. Ze względu na wielokulturowość miasta niskie poparcie miała Narodowa Demokracja.
Lublin w czasie I wojny światowej
W 1915 roku do miasta wkroczyły oddziały armii pruskiej i austriackiej, kończąc tym samym ponadstuletnie panowanie rosyjskie. Lublin pod okupacją austriacką stał się miejscem, do którego przybywało wielu polityków działających na rzecz niepodległości. Jesienią 1918 roku, pomimo tego, że klęska państw centralnych w I wojnie światowej i rozpad monarchii austro-węgierskiej był już przesądzony, Austriacy nie chcieli wycofać się z miasta.
Opuszczenie Lublina uzależniali od dostarczenia kontyngentów surowcowych, czemu sprzeciwiały się wszystkie niepodległościowe stronnictwa polityczne. Od października w mieście coraz częściej dochodziło do wystąpień robotniczych. Pod naporem endeckich polityków i mieszkańców miasta, austriacki gubernator Lublina zwolnił z więzienia w Zamku Lubelskim więźniów politycznych. Władza jednak formalnie wciąż sprawowała powołana przez zaborców Rada Regencyjna. Działacze lewicy niepodległościowej stwierdzili wtedy, że nadszedł czas na konkretne działania.
Burzliwy początek listopada 1918 roku
Na przełomie października i listopada 1918 roku do Lublina przybyli działacze Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej. Niemalże natychmiast przystąpili do rozbrajania austriackich żołnierzy. Z ich inicjatywy codziennie odbywały się też wiece robotnicze. Do groźnej sytuacji doszło na początku listopada, kiedy przebywający w koszarach żołnierze narodowości ukraińskiej zaczęli się mobilizować. Szczęśliwie, udało się ich przekonać do wyjazdu z miasta.
Trzeciego listopada Lublin był wolny. Oficjalnie miastem zarządzał delegat Rady Regencyjnej Juliusz Zdanowski, ale jego władza opierała się na bardzo słabych podstawach. Dwa dni później do miasta przybyły oddziały Polskiej Siły Zbrojnej podległe Radzie Regencyjnej.
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej
W nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku w teatrze Rusałka odbył się wiec robotniczy, który wyraził poparcie dla manifestu wygłoszonego przez Ignacego Daszyńskiego - przywódcy PPS. Właśnie wtedy powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (zwany także Rządem Lubelskim), który tworzyły środowiska lewicowe i ludowe. Jego premierem został Daszyński. Jeszcze tej samej nocy miasto pokryły plakaty obwieszczające utworzenie niezależnego od zaborców rządu i obalenie Rady Regencyjnej. Dokonano również zapobiegawczych aresztowań oficerów wiernych Radzie. Lublin stał się stolicą odrodzonej Polski.
- Manifest, jak na początek XX wieku, zawierał bardzo postępowe hasła. Postulował m.in. wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy, równouprawnienie wszystkich obywateli w wyborach, powszechną, bezpłatną, świecką edukację oraz reformy rolne - mówił profesor Ludwik Malinowski w audycji "Na historycznej wokandzie" z 1993 roku.
09:15 O postaci Ignacego Daszyńskiego mówili dr Janusz Osica i prof. Ludwik Malinowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu „Na historycznej wokandzie”. (PR, 10. O postaci Ignacego Daszyńskiego mówili dr Janusz Osica i prof. Ludwik Malinowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie". (PR, 10.07.1993)
Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, fot. Wikipedia/domena publiczna
Jakie jeszcze hasła głosił manifest Tymczasowego Rządu Ludowego? Posłuchaj w audycji "Na historycznej wokandzie".
Daszyński zakładał, że reformy w odrodzonym państwie polskim będą wprowadzane stopniowo.
- Zawarł w manifeście najważniejsze jego zdaniem kierunki rozwoju państwa. Jego program można ocenić pozytywnie – wyjaśniała dr Jolanta Załęczny, Kierownik Badań Naukowych w Muzeum Niepodległości w audycji "Wielcy twórcy Niepodległej" z 2018 roku. - Wskazywał m.in. na to, że polski rząd może powstać tylko na wolnej ziemi, a więc wszystkie wcześniejsze powołane z woli zaborców formy zarządzania nie mogą sobie uzurpować prawa do reprezentacji narodu polskiego. Opowiadał się także za stworzeniem ponadrozbiorowego rządu.
- Rząd Ludowy był pierwszym elementem władzy polskiej. To już nie była Rada Regencyjna. Powstał rząd, który stanowił swojego rodzaju antidotum na te burzliwe, propagowane przez bolszewików i skrajną lewicę hasła w Polsce. Powstał rząd ludowy, który powiedział: "będziemy realizować te postulaty, tylko inaczej" - dodał prof. Janusz Odziemkowski z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Instytutu Józefa Piłsudskiego w audycji "Wielcy twórcy Niepodległej".
Jakie czynniki Daszyński uważał za kluczowe do stworzenia państwa polskiego? Odpowiedź znajdziesz w audycji "Wielcy twórcy Niepodległej'.
22:15 O roli Ignacego Daszyńskiego w procesie odzyskiwania niepodległości mówili dr Jolanta Załęczny i prof. Janusz Odziemkowski w audycji Marii Wieczorkiew O roli Ignacego Daszyńskiego w procesie odzyskiwania niepodległości mówili dr Jolanta Załęczny i prof. Janusz Odziemkowski w audycji Marii Wieczorkiewicz "Wielcy twórcy nieopodległej". (PR, 1.09.2018)
Dzieje Rządu Lubelskiego
W skład rządu weszli m.in. Tomasz Arciszewski, Tomasz Nocznicki, Edward Rydz-Śmigły i Stanisław Thugutt. Ku niezadowoleniu Daszyńskiego w prace gabinetu nie zaangażował się Wincenty Witos, który uznał rząd za zbyt radykalny. 7 listopada doszło do kolejnej niebezpiecznej sytuacji: wojska wierne Radzie Regencyjnej wyruszyły, by obalić nowopowstały rząd. Oddziały Polskich Sił Zbrojnych i Polskiej Organizacji Wojskowej spotkały się na linii rzeki Bystrzycy. W porę zareagował Stanisław Thugutt. Dzięki jego zabiegom nie doszło do wymiany ognia oraz udało się pozyskać lojalność części żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych. Krótko po tym zdarzeniu w pałacu Lubomirskich nastąpiło pierwsze posiedzenie nowego rządu. Gabinet objął kontrolę nad prawie całą Lubelszczyzną. Poparcia udzieliły mu także struktury PPS w Zagłębiu Dąbrowskim, Łodzi i Płocku.
W centrum Lublina mieszkańcy zebrali się na ogromnej manifestacji, świętując powstanie Rządu Lubelskiego. Po uroczystej mszy św. nastąpiło złożenie przysięgi na wierność Polsce wszystkich stacjonujących w mieście polskich żołnierzy.
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej przetrwał tylko kilka dni. 12 listopada Ignacy Daszyński wraz z delegatami udał się do Warszawy, by złożyć dymisję na ręce przybyłego z twierdzy w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego. Naczelnik Państwa początkowo zamierzał powierzyć misję formowania nowego rządu właśnie Daszyńskiemu, jednak ustąpił pod naporem protestów ze strony endeków. Pierwszym premierem niepodległej Polski ostatecznie został inny lewicowy działacz - Jędrzej Moraczewski.
seb
