Przełomowe wyroki NSA i WSA. Opłaty pobierane przez cmentarze nielegalne. Tysiące Polaków może dochodzić zwrotu pieniędzy

WSA w Olsztynie orzekł, że samorządy nie mogą ustanawiać, a cmentarze pobierać opłat niezwiązanych z pochówkiem, takich jak za dochowanie do grobu, wjazd czy korzystanie z cmentarza. WSA w Warszawie dodał do tego m.in. opłaty za groby, ekshumację czy przechowywanie zwłok. NSA potwierdził, że gmina może pobierać wyłącznie opłaty bezpośrednio związane z pochówkiem.

Cmentarz Bródnowski w Warszawie

Adrian Grycuk

Mieszkaniec Olsztyna zakwestionował w sądzie uchwałę Rady Miasta z 22 lutego 2023 r., która zmieniała stawki opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych oraz usługi w miejskich domach przedpogrzebowych. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Olsztynie wskazał, że część opłat wprowadzonych uchwałą – m.in. za dochowanie zmarłego do już opłaconego grobu oraz tzw. opłaty eksploatacyjne za kolejne 20 lat po upływie wcześniejszego okresu – została ustalona bez podstawy prawnej. Argumentował, że zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych dopuszczalne są wyłącznie opłaty związane z pochowaniem zwłok, a nie jakiekolwiek inne należności dotyczące korzystania z cmentarza.

WSA w Olsztynie przyznał rację skarżącemu. W uzasadnieniu sąd podkreślił, że przepisy ustawy o gospodarce komunalnej, na które powołała się Rada Miasta Olsztyna, mają charakter ogólny i mogą być stosowane tylko wtedy, gdy brak jest regulacji szczególnych. Ponieważ ustawa o cmentarzach szczegółowo określa dopuszczalne opłaty, rada gminy nie ma prawa wprowadzać dodatkowych, niezwiązanych z pochówkiem. Sąd uznał, że organ gminy może ustalać wyłącznie opłaty związane bezpośrednio z pochowaniem zwłok, a nie np. za wjazd na teren cmentarza czy jego użytkowanie. W konsekwencji stwierdzono nieważność zaskarżonej uchwały. Wyrok nie jest jeszcze prawomocny, co oznacza, że mógł zostać zaskarżony do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).

Zapadły przełomowe wyroki NSA i WSA: Opłaty pobierane przez cmentarze nielegalne – teraz tysiące Polaków może dochodzić od zarządców cmentarzy niesłusznie pobranych kwot ‼⬇https://t.co/XyJ1NyCMZj pic.twitter.com/4c3kGjteBx

— Greg (@grzesiekpl) October 7, 2025

W podobnym duchu orzekł WSA w Warszawie, który 12 marca 2025 r. uznał za nieważną uchwałę Rady Miejskiej w Radomiu, ustanawiającą szereg opłat wykraczających poza zakres ustawy o cmentarzach. Sąd wskazał m.in. na opłaty za groby i płyty, ekshumację, przechowywanie zwłok w chłodni, udostępnienie sali do ubierania lub ceremonii, korzystanie z infrastruktury cmentarnej oraz czynności administracyjne. W ocenie sądu były to należności niezwiązane bezpośrednio z pochówkiem, a więc ustalone z naruszeniem prawa.

Stanowisko obu sądów wojewódzkich znajduje potwierdzenie w orzecznictwie NSA. W wyrokach z 14 marca i 20 września 2024 r. Naczelny Sąd Administracyjny jednoznacznie stwierdził, że organy gmin mogą ustalać wyłącznie opłaty pozostające w bezpośrednim związku z pochowaniem zwłok, a nie inne opłaty za korzystanie z cmentarza czy jego infrastruktury.

Choć opisane orzeczenia nie zawsze są jeszcze prawomocne, mogą stanowić istotny punkt odniesienia dla osób, które zostały obciążone podobnymi opłatami. Po uprawomocnieniu się wyroków stwierdzających nieważność uchwał samorządów, mieszkańcy będą mogli dochodzić zwrotu nielegalnie pobranych należności od zarządców cmentarzy. Jednocześnie wyroki te mogą zachęcić innych do zaskarżania podobnych uchwał w swoich miastach i gminach, by zakończyć proceder pobierania opłat nieprzewidzianych przez ustawę.

PAP/pż