Czytaj także

Stela z Almodovar

Ostatnia aktualizacja: 04.03.2009 13:58

Czy jesteśmy blisko odczytania pisma neolitycznej Hiszpanii?

Jeżeli ktoś sądzi, że przed tysiącami lat pismem posługiwali się tylko Egipcjanie, mieszkańcy Mezopotamii i Krety i Grecji mykeńskiej – myli się. Archeolodzy znają również nieoczytane do dzisiaj systemy notacji, jakiej używali eneolityczni mieszkańcy dorzecza dolnego Dunaju (kultura Cucuteni-Trypolye), a także terenów Półwyspu Iberyjskiego epoki żelaza.

Nie ma chyba nic bardziej frustrującego niż pismo, którego nie da się odczytać. O ile systemy notacyjne cywilizacji ze wschodniej części Morza Śródziemnego znalazły już swoich pogromców, o tyle wciąż nieme pozostają dla nas inskrypcje z Hiszpanii i Portugalii, związane z kulturą południowo-zachodnią z wczesnej epoki żelaza. Właśnie dlatego, gdy archeolodzy odwrócili odkrytą przez siebie w wiosce Almodovar w południowej Portugalii kamienną płytę i zobaczyli stosunkowo długi napis w nieużywanym od 2500 lat alfabecie, byli oszołomieni ze szczęścia. To najdłuższy napis w piśmie południowo-zachodnim i najdłuższy znaleziony tekst pochodzący z europejskiej epoki żelaza, ponieważ inskrypcja liczy aż 86 znaków. „Znaczący” wzór zwinięty jest symetrycznie na górnej części kamiennej steli.

“To zupełnie niezwykłe wydarzenie” – komentuje Amilcar Guerra, specjalista z Uniwersytetu w Lizbonie, nadzorujący wykopaliska. Badacze próbują odczytać tajemnicze pismo od ponad dwóch stuleci. Ma ono skrywać najstarszy język, jakim mówiło się na Półwyspie Iberyjskim.

Nieme pismo?

Pierwsze próby interpretacji tajemniczych znaków podjęto już w XVIII wieku. Wzbudziły one wówczas ciekawość biskupa lokalnej diecezji, który na własną rękę zaczął poszukiwać kolejnych zachowanych przykładów. Jak dotąd, znaleziono 90 tablic z inskrypcjami, jednak w większości niekompletnych. Prawie wszystkie zostały odkryte w południowej Portugalii, a zaledwie kilka w sąsiedniej hiszpańskiej Andaluzji. W każdym przypadku inskrypcja biegnie bez przerw, przez co trudno ustalić granice poszczególnych słów. Stąd trudności w odczytaniu – nie wiadomo, jaki to dokładnie system notacji (sylabiczny? a może ideograficzny?). Największym problemem jest jednak brak pomysłu na język, który został zapisany przy pomicy pisma południowo-zachodniego. Nie wiadomo nawet, do jakiej grupy językowej należał.

Mimo odkrycia coraz większej ilości prehistorycznych tekstów, zgłębianie ich tajemnic jest utrudnione. – „O kulturze południowo-zachodniej wciąż wiemy bardzo niewiele” – wyjaśnia Pierre Swiggers, specjalista od tego pisma, pracujący na Uniwersytecie w Louvain w Belgii. Pismu można wyrwać jego tajemnicę, jeżeli istnieje jakiś materiał porównawczy w postaci pokrewnego języka lub inskrypcji tego samego pisma, którym zapisano inną mowę. Bez takich materiałów (np. kamień z Rosetty) nigdy nie odczytalibyśmy hieroglifów czy pisma klinowego. – „Tymczasem nie wiemy nic o codziennych zwyczajach mieszkańców tego rejonu w epoce żelaza, nie mamy pojęcia o ich wierzeniach” – wyjaśnia Swiggers.

Garść przypuszczeń

Większość inskrypcji datowana jest na 2800-2500 lat p.n.e. Wielu badaczy uważa, że używał go lud zwany Tartezjanami, plemię górników i kupców, poszukujące w tym rejonie złóż miedzi – wówczas, na przełomie epoki brązu i epoki żelaza, zupełnie bezcennej. Po kilku wiekach prosperity, Tartezjanie zeszli z areny dziejów. Inni naukowcy widzą z kolei w autorach inskrypcji plemiona, które później pojawiły się w historii jako Cynedzi lub Conii, a część badaczy ma ich za Celtów.

Istnieją przypuszczenia, że tajemniczy lud zaadaptował dla własnych potrzeb alfabet fenicki lub grecki – a zatem pismo byłoby alfabetyczne lub do tegoego zbliżone. Wskazują na to pewne konwencje notacyjne, zapożyczone właśnie z kręgu fenicko-greckiego. Jednak pismo posiada także cechy, które są charakterystyczne tylko dla niego. Jak dotąd, badacze zidentyfikowali 15 sylab, siedem spółgłosek i pięć samogłosek. Osiem znaków wciąż pozostaje niemych.

Naukowcy nie wiedzą, jakiego typu informacji spodziewać się na tablicach. Być może są to tablice nagrobne, a być może handlowe zapiski? – „Mamy wiele wątpliwości – mówi Guerra. – Potrafimy przeczytać część znaków, ale kiedy próbujemy zrozumieć tekst, mamy olbrzymie problemy”.

Badaczom prawdopodobnie udało się zidentyfikować dekoracyjne zawijasy, które być może nie mają żadnego znaczenia. Co do treści tekstów, wskazówką mogą być towarzyszące im przedstawienia wojowników z czymś, co przypomina włócznie. Dolna część płyt jest pusta, co z kolei sugeruje, że kamienie oryginalnie stanowiły stele i były zagłębione w ziemię. To ostatnie ustalenie uprawdopodabnia tezę, że były to nagrobki.

Znalezisko z Almodovar z pewnością dostarczy badaczom nowych danych, ale raczej nie będzie stanowiło przełomu w badaniach nad prehistorycznym alfabetem. Danych wciąż jest za mało – gdyby wszystkie transkrypcje spisać obok siebie, ich łączna objętość nie przekroczyłaby niewielkiej strony. Bez ekwiwalentu kamienia z Rosetty, dzięki której Champollion złamał szyfr hieroglifów, oscyfrowanie pisma południowo-zachodniego jest wątpliwe. – „Musimy być cierpliwi i mieć nadzieję” – podsumowuje Guerra.

Eugeniusz Wiśniewski

Zobacz więcej na temat: Andaluzja archeologia Belgia Grecja Hiszpania Portugalia

Czytaj także

Źródła: Gorzkie żale

Ostatnia aktualizacja: 10.03.2009 13:02

10 marca 2009, godz. 12:00

Czytaj także

Źródła: Reaktywacja zespołu Się Gra

Ostatnia aktualizacja: 12.03.2008 13:20

Magazyn kultury ludowej prowadzi Małgorzata Jędruch.

Czytaj także

Źródła: Wielki Post w tradycji ludowej

Ostatnia aktualizacja: 17.03.2008 10:20

Pieśni Wielkiego Tygodnia na Mazowszu.

Czytaj także

Kanon Dwójki: Muzyka Wielkiego Tygodnia

Ostatnia aktualizacja: 20.03.2008 11:15

Od poniedziałku do czwartku. od 9.05 do 12.00. Zaprasza Piotr Orawski.

Poniedziałek

Heinrich Ignaz Franz von Biber VI Sonata misteryjna c-moll Konanie w Ogrójcu, wyk. Alice Pierot – skrzypce, Les Veilleurs de Nuit; Giovanni Pierluigi da Palestrina Stabat Mater na dwa chóry, wyk. Taverner Consort, dyr. Andrew Parrott; Heinrich Schütz Pasja wg św. Mateusza; wyk. Jan van Elsacker (Ewangelista), Matthew Baker, Ensemble Akadêmia, dyr. Françiose Lasserre; Alessandro Scarlatti Stabat Mater, wyk. Sandrine Piau – sopran, Gerard Lesne – alt, Il Seminario Musicale

Wtorek

Heinrich Ignaz Franz von Biber VII Sonata misteryjna F-dur Biczowanie Jezusa, wyk. Alice Pierot – skrzypce, Les Veilleurs de Nuit; Gregorio Allegri Miserere (edycja Hugh Keyte), wyk. Taverner Consort, dyr. Andrew Parrott; Józef Haydn Siedem ostatnich słów Chrystusa na krzyżu (1796) – oratorium, wyk. Inga Nielsen – sopran, Margareta Hintermeier – alt, Anthony Rolfe-Johnson – tenor, Robert Holl – bas, Arnold Schoenberg Chor, Concentus Musicus Wien, dyr. Nikolaus Harnoncourt; Jerzy Fryderyk Haendel Der für die Sünde der Welt gemarterte und sterbende Jesus – oratorium pasyjne (tzw. Brockes Passion), cz. 1, wyk. Martin Klietmann, Istvan Gati, Maria Zadori, Stadtsingechor Halle, Capella Savaria, dyr. Nicholas McGegan

Środa

Heinrich Ignaz Franz von Biber: VIII Sonata misteryjna B-dur Ukoronowanie cierniem, IX Sonata misteryjna a-moll Dźwiganie krzyża wyk. Alice Pierot – skrzypce, Les Veilleurs de Nuit; Giovanni Battista Pergolesi Stabat Mater, wyk. Les Pages & Les Chantres de la Chapelle, kier. Olivier Schneebeli, Le Poème Harmonique, kier. Vincent Dumestre; Jerzy Fryderyk Haendel Der für die Sünde der Welt gemarterte und sterbende Jesus – oratorium pasyjne (tzw. Brockes Passion), cz. 2, wyk. Martin Klietmann, Istvan Gati, Maria Zadori, Stadtsingechor Halle, Capella Savaria, dyr. Nicholas McGegan

Czwartek

Giovanni Paisiello Passione di Gesú Cristo, wyk. Roberta Invernizzi, Alla Simoni – soprany, Luca Dordolo – tenor, José Fardilha – bas, Chór Radia Szwajcarii Włoskiej, I Barocchisti, dyr Diego Fasolis; Jerzy Fryderyk Haendel Der für die Sünde der Welt gemarterte und sterbende Jesus – oratorium pasyjne (tzw. Brockes Passion), cz. 3, wyk. Martin Klietmann, Istvan Gati, Maria Zadori, Stadtsingechor Halle, Capella Savaria, dyr. Nicholas McGegan

Piątek

Heinrich Ignaz Franz von Biber X Sonata misteryjna g-moll Ukrzyżowanie, wyk. Alice Pierot – skrzypce, Les Veilleurs de Nuit; Bł. Ładysław z Gielniowa Jezusa Judasz przedał (Żołtarz Jezusów), wyk. Bornus Consort

Zobacz więcej na temat: Szwajcaria van Wielkanoc

Czytaj także

Musica humana: Muzyka na Wielki Tydzień

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2008 12:51

Ostatnie trzy dni Wielkiego Tygodnia miały od stuleci specjalną oprawę liturgiczną. Podczas nabożeństw odprawianych ad matutinum (przed świtem) czytane były Treny proroka Jeremiasza, Listy św. Pawła i Egzegeza do Psalmów św. Augustyna. Towarzyszyła im muzyka o specjalnym charakterze, współtworząca nastrój refleksji, zadumy, oczekiwania, kontemplacji.

Pogłębiała go jeszcze niezwykła oprawa plastyczna - w kościele płonął tylko kandelabr z piętnastoma świecami, gasły one po kolei, tak, że ostatnie momenty nabożeństwa rozgrywały się już w zupełnej ciemności. Muzyka jaka temu towarzyszyła to Lamentacje, Responsoria i wybrane psalmy. Lamentacje opierały się na fragmentach Trenów przypisywanych w Biblii prorokowi Jeremiaszowi (choć dziś budzi to wątpliwości). Mówią one o zdobyciu i spustoszeniu Jerozolimy w 576 r. p.n.e., o tragedii ludu, który popadł w niewolę, gdyż odwrócił się od Boga.

Od początków XVI w. wraz z rozkwitem humanizmu lamentacje zyskały postać polifoniczną. Posłuchamy najwcześniejszych lamentacji, (wyd. 1506) autorstwa Flamanda Marbrianusa de Orto, w których brzmią jeszcze echa ludowych wielkopostnych lamentów. Potem dzieła pochodzące z połowy stulecia, autorów franko-flamandzkich: to Jachet z Mantui (pochodzący z francuskiego Vitre), i Giovanni Nasco. I na koniec - lamentacje ze schyłku wieku (1585), stanowiące najwyższe dokonania renesansowej polifonii: Orlanda di Lasso i Tomasa Luisa de Victorii, wszystkie w bardzo ciekawych, wysokiej klasy wykonaniach.

Zaprasza Ewa Obniska

Zobacz więcej na temat: Jerozolima victoria

Czytaj także

Nocne czuwanie z muzyką w Triduum Paschalne

Ostatnia aktualizacja: 21.03.2008 12:45

Wielki post prowadzi do radosnego alleluja, którym chrześcijanie w Wielkanoc świętują zmartwychwstanie Chrystusa.

Zanim jednak to nastąpi przez 3 dni i 3 noce, w paschalne Triduum (święto przejścia) symbolicznie towarzyszą Chrystusowi w jego samotności, bólu, męce i śmierci na krzyżu. Ten czas wyciszenia, kontemplacji i modlitwy ma również wymiar uniwersalny związany z cyklem pór roku i tradycją rozstawania się z zimą i przygotowania do wiosennego odrodzenia (nowego początku).

W trzy kolejne noce – od północy do 1.00 – począwszy od nocy z Wielkiej Środy na Wielki Czwartek, do nocy z Wielkiego Piątku na Wielką Sobotę zapraszam do słuchania muzyki komponowanej na ten czas. Będą Leçon de Ténèbres François Couperina i Marc-Antoine’a Charpentiera, hymny, psalmy i responsoria w opracowaniu Carla Gesualda i Tomása Luisa de Victorii oraz fragmenty Pasji wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego, Pasji wg św. Marka Claudia Ambrosiniego, a także instrumentalna muzyka dawna i nowa - między innymi organowe medytacje z cyklu Livre du Saint Sacrament Oliviera Messiaena.

Zapraszam Ewa Szczecińska

Zobacz więcej na temat: Ewa Szczecińska Krzysztof Penderecki victoria

Czytaj także

Źródła: Pieśni na Wielki Tydzień

Ostatnia aktualizacja: 29.03.2010 12:59

29 marca 2010, godz. 12:00

Źródła: Polskie i hiszpańskie pieśni pasyjne

"Euforia". Historia warszawskiego clubbingu na wystawie w muzeum

Zofia Kiniorska asystentką dyrygenta w Orchestre de la Suisse Romande. "Jeszcze się z tym oswajam"

Prawa autorskie w praktyce. Czy możemy nagrywać artystów podczas koncertów?

Serial "Sto lat samotności" według Márqueza już w tym roku. Czy to ma sens, czy to się uda?

Światowy Dzień Książki. Jak dzieła zagranicznych autorów trafiają na polski rynek?

Światowy Dzień Książki. Dlaczego lubimy czytać podczas podróży?