Mord na wielką skalę
Już jesienią 1941 roku, po zajęciu Smoleńszczyzny przez Niemców, Związek Walki Zbrojnej organizował wypady w celu sprawdzenia meldunków o odkrywanych tam dołach śmierci. Nikt nie domniemywał jednak skali mordu.
A potem, po ataku III Rzeszy na jej dotychczasowego sojusznika, Sowieci stali się najistotniejszym ogniwem sojuszu alianckiego. W 1943 roku, gdy Niemcy zaczęli upubliczniać odkrycia katyńskie, rozgrywały się decydujące wydarzenia na froncie wschodnim.
Komunikat o sprawcach nadany po 50 latach
Pierwsze przyznanie się Sowietów do zbrodni nastąpiło niejako mimochodem po 50 latach jej tajenia. 13 kwietnia 1990 roku (w miesiąc po tym, jak Michaił Gorbaczow został prezydentem Związku Radzieckiego) rosyjska agencja TASS nieoczekiwanie nadała komunikat stwierdzający, że odpowiedzialność za mord ponosi NKWD. Dwa lata później Borys Jelcyn jako prezydent Federacji Rosyjskiej przeprosił Polaków za zbrodnię sowiecką w Katyniu.
W "Zapiskach ze współczesności" usłyszeliśmy reakcję Włodzimierza Odojewskiego na ten komunikat - wypowiedź wygłoszoną na falach Radia Wolna Europa. Pisarz opisał w niej pokrótce dzieje kłamstwa katyńskiego. Mówił o tym, jak ginęli ci, którzy wiedzieli "zbyt wiele". Jeszcze w 1991 roku w czasie puczu moskiewskiego straszono członków ekipy ekshumacyjnej stalinistami. O tym mówił mecenas Stanisław Mikke, który zginął w katastrofie smoleńskiej.
Związek Walki Zbrojnej i jego działania
Pierwszym Polakiem, który widział jeszcze w kwietniu 1940 roku zwłoki polskich oficerów w dołach śmierci, był prawdopodobnie Edward Koźliński, syn byłych właścicieli tego terenu - pisze w książce "Las katyński w latach 1940-1943" Jolanta Adamska, która przez lata współpracowała z Andrzejem Przewoźnikiem - byłym sekretarzem Rady Ochrony Pamięci, Walk i Męczeństwa, także ofiarą katastrofy smoleńskiej.
Jolanta Adamska w swojej książce przypomina, że po zajęciu Smoleńszczyzny przez Niemców jesienią i zimą 1941 roku Związek Walki Zbrojnej zorganizował kilka wypadów, aby potwierdzić informacje o dołach śmierci wypełnionych polskimi oficerami, i że w styczniu 1942 roku w okolice Smoleńska dotarła też inna grupa Polaków. Byli to robotnicy kolejowi, wśród nich Teofil Dolata, który dopiero w 1990 roku zdecydował się na złożenie zeznań, nota bene, pod innym nazwiskiem.
Zobacz także: KATYŃ - serwis specjalny
O grobach polskich oficerów na Kozich Górach powiedziała Dolacie i pracującemu z nim Niemcowi Peterowi przechodząca nieopodal robót Polka Emilia Kozłowska. Nie uwierzyli jej. Na drugi dzień Kozłowska przyniosła im czapkę ppor. piechoty, wyrzuconą przez właściciela podczas przeładowywania oficerów z wagonów do samochodów zwanych czarnymi krukami. NKWD długo szukało czapki, ale miejscowi znaleźli ją szybciej i przynieśli Kozłowskiej. Dolata i Peter zanieśli czapkę do kierującego ich pracami inżyniera, ten zaś - do wojskowego sztabu kolejowego w Gniezdowie. O odwiedzeniu grobów wiosną 1942 roku przez Polaków wspominali w swoich późniejszych zeznaniach Iwan Kriwoziercow oraz Parfien Kisielow, który ich tam zaprowadził.
Sowieci jeszcze w czasie procesu w Norymberdze starali się odpowiedzialnością za mord w Katyniu obciążyć nazistów. Zaraz po wycofaniu się wojsk III Rzeszy i zajęciu Smoleńszczyzny przez wojska sowieckie powołana została tzw. komisja Burdenki - o czym w archiwalnym nagraniu RWE mówił prof. Stanisław Swianiewicz. Warto pamiętać też o miejscu Katynia w propagandzie nazistowskiej. Na ten temat usłyszeliśmy wypowiedź Thomasa Urbana, autora książki "Katyń. Zbrodnia i walka propagandowa wielkich mocarstw".
Dla Józefa Mackiewicza zbrodnia katyńska to wzorcowy produkt sowieckiego totalitaryzmu. O tym mówili profesorowie Włodzimierz Bolecki i Wacław Lewandowski. Świadczenie o zbrodni katyńskiej pisarz uznał za swój życiowy obowiązek.
Dodajmy, że dla części rosyjskich intelektualistów wyjaśnienie prawdy o Katyniu było pierwszym krokiem do rozliczenia zbrodni stalinowskich. Tak walczyło o prawdę rosyjskie stowarzyszenie "Memoriał".
15:09 2023_04_11 12_45_38_Dwojka_Zapiski_ze_wspolczesnosci.mp3 Reakcja Włodzimierza Odojewskiego na pierwszy komunikat o zbrodni w Katyniu. Wypowiedź wygłoszona na falach Radia Wolna Europa (Zapiski ze współczesności/Dwójka)
13:54 2023_04_12 12_45_45_PR2_Zapiski_ze_wspolczesnosci.mp3 Prof. Stanisław Swianiewicz o tzw. komisji Burdenki i Thomas Urban o miejscu Katynia w propagandzie nazistowskiej (Zapiski ze współczesności/Dwójka)
15:54 2023_04_13 12_46_06_Dwojka_Zapiski_ze_wspolczesnosci.mp3 Dla Józefa Mackiewicza zbrodnia katyńska to wzorcowy produkt sowieckiego totalitaryzmu. O tym mówią profesorowie Włodzimierz Bolecki i Wacław Lewandowski (Zapiski ze współczesności/Dwójka)
14:52 2023_04_14 12_46_47_Dwojka_Zapiski_ze_wspolczesnosci.mp3 Pierwsza audycja Jana Nowaka-Jeziorańskiego o Katyniu na antenie Radia Wolna Europa (Zapiski ze współczesności/Dwójka)
***
Tytuł audycji: Zapiski ze współczesności
Przygotowała: Anna Lisiecka
Data emisji: 11-14.04.2023
Godzina emisji: 12.45
mo
