Historia

Jerzy Joachim Retyk. To dzięki niemu świat poznał Kopernika

Ostatnia aktualizacja: 16.02.2024 05:50
Niemiecki uczony przez trzy lata namawiał polskiego astronoma do opublikowania przełomowego dzieła o ładzie heliocentrycznym. Wynikiem namów było sporządzenie przez Retyka streszczenia dzieła toruńskiego uczonego, które stało się popularniejsze od oryginału "O obrotach sfer niebieskich". Dziś mija 510. rocznica urodzin Georga Joachima Retyka.
Opracowanie Narratio Prima Retyka spopularyzowało odkrycie Kopernika na świecie
Opracowanie "Narratio Prima" Retyka spopularyzowało odkrycie Kopernika na świecie Foto: Grafika na podstawie obrazu J. Matejki/ Wikimedia Commons/dp

Skąd Retyk wiedział o teorii Kopernika, nim ta ukazała się drukiem? Polski astronom wzbraniał się przed wydaniem drukiem dzieła. Jako uczony i człowiek Kościoła zarazem obawiał się posądzenia o herezję. Najwyraźniej nie utrzymywał swojego przekonania do słuszności teorii heliocentrycznej – wieść o jego odkryciu rozeszła się po Europie.

- Zachowały się wzmianki, że już w roku 1533, czyli na dziesięć lat przed opublikowaniem traktatu Kopernika, w ogrodach watykańskich papież Klemens VII dyskutował z gronem uczonych właśnie o odkryciach toruńskiego astronoma – mówiła prof. Maria Bogucka w audycji Elizy Bojarskiej pt. "Kopernik w opiniach współczesnych i potomnych".


Posłuchaj
16:31 kopernik w opiniach współczesnych i potomnych.mp3 Audycja Elizy Bojarskiej pt. "Kopernik w opiniach współczesnych i potomnych". (PR, 8.08.1973)

 

Syn "maga"

Wieść dotarła także do niemieckich ludzi nauki. Wśród nich był Georg Joachim Retyk. Uczony przyszedł na świat 16 lutego 1514 roku jako Georg Joachim Iserin w rodzinie lekarza i urzędnika miejskiego w Feldkirch na terenie obecnej Austrii.

Gdy chłopiec miał 14 lat, jego ojca oskarżono o czary i skazano na śmierć. Rodzinie zabroniono używania nazwiska Iserin, dlatego matka, Thomassina, powróciła do panieńskiego nazwiska de Porris (była Włoszką z pochodzenia), zaś Georg Joachim przyjął jego zniemczoną wersję von Lauchen. Od 1536 roku zaczął posługiwać się przydomkiem Rheticus (Retyk) od prowincji Recja we Włoszech, w której przyszedł na świat. Przybranie nowego nazwiska zbiegło się w czasie z objęciem przez Retyka katedry matematyki niższej (arytmetyki, trygonometrii i geometrii) na uniwersytecie w Wittenberdze. Zainteresowania matematyczne łączył z poszerzaniem wiedzy z zakresu optyki, medycyny i oczywiście astronomii.

Ekspedycja naukowo-wydawnicza

Ta ostatnia pasja doprowadziła do tego, że do Retyka dotarły pogłoski o nowej, rewolucyjnej teorii głoszonej przez polskiego astronoma. W celu bliższego zbadania sprawy uczony udał się w podróż do Norymbergi, Ingolstadt i Tybingi – ówczesnych czołowych ośrodków astronomicznych w Niemczech. Pod wpływem tych spotkań Retyk zdecydował się na podróż do Fromborka, gdzie przebywał wówczas Kopernik.

Na decyzję Retyka wpływ miało przede wszystkim spotkanie z Johannesem Petreiusem. Wpływowy drukarz i wydawca był z jednej strony intelektualistą, z drugiej – biznesmenem, który w pierwszeństwie druku dzieła Kopernika upatrywał dobrego interesu. Nic dziwnego – już same pogłoski o dziele polskiego astronoma wzbudzały spory ferment wśród zachodnich uczonych, cóż dopiero samo dzieło! Petreius zaopatrzył Retyka w pięć pokaźnych tomiszczy, które miały być prezentem dla toruńskiego odkrywcy, ale też swoistym pokazem możliwości wydawniczych Norymberskiego drukarza.

Trzy lata z Kopernikiem

Retyk dotarł do Fromborka w maju 1539 roku. Tam dość szybko zaskarbił sobie zaufanie Kopernika, który udostępnił mu rękopis "De Revolutionibus orbium coelestium" ("O obrotach sfer niebieskich"). Kolejne dziesięć miesięcy Retyk spędził na zapoznawaniu się z dziełem Kopernika, sporządzaniem odpisów i streszczeń, a także na rozmowach z toruńskim astronomem. Wynikiem tej pracy było powstanie "Narratio Prima" ("Opowieść pierwsza") – streszczenia i wyjaśnienia teorii Kopernika, opatrzonego ponadto szerokimi ustępami o metodach badawczych i życiu toruńskiego uczonego.

"Narratio Prima", które Retyk wydał w Gdańsku, okazało się dużym sukcesem wydawniczym. Doczekało się czterech wydań ("O obrotach…" tylko dwóch) i wzbudziło sporą dyskusję wśród ówczesnych intelektualistów. Zainteresowanie dziełem Retyka przekonało w końcu sędziwego już Kopernika do wydania swojego dzieła drukiem. Retyk powrócił do Wittenbergi z rękopisem "De Revolutionibus".

Problemy z Lutrem

- Początkowo nie tyle Kościół katolicki, ile kręgi protestanckie bardzo krytykowały Kopernika. Jego nauka ich zdaniem była sprzeczna z biblijną wizją świata, traktowaną przez nich dosłownie – podkreślała prof. Maria Bogucka

To właśnie Marcin Luter, ojciec reformacji, hamował początkowo wydanie dzieła Kopernika. W końcu jednak Retykowi udało się wprowadzić "O obrotach…" do druku w oficynie Petreiusa. Miało to miejsce w 1543 roku. Nie był to koniec problemów z drukiem dzieła. Przygotowaniem dzieła do druku zajął się Andreas Osiander, który zmienił tytuł dzieła i usunął wstęp Kopernika i zastąpił go własnym, niepodpisanym, w którym podkreślał hipotetyczny charakter teorii heliocentrycznej.

Ucieczka skandalisty

W chwili oddania "O obrotach…" Retyk porzucił już uniwersytet w Wittenberdze na rzecz posady w Lipsku, gdzie do 1551 roku kierował katedrą matematyki wyższej. Rok później doszło do skandalu - uczonego oskarżono o homoseksualny stosunek ze studentem. Wówczas w Niemczech karano za taki czyn spaleniem na stosie, ale Retykowi udało się zbiec do Pragi.

Nie wiadomo, czy oskarżenia były prawdziwe, czy stanowiły element gry o stanowiska uniwersyteckie. Pewne jest jednak to, że Retyk został relegowany z uczelni, ale wyroku nie ogłoszono publicznie. Uczony znalazł spokojną przystań na krakowskim uniwersytecie. Tam zajmował się sporządzaniem tablic trygonometrycznych. Także z jego inicjatywy wzniesiono w obserwatorium astronomicznym obelisk, który służył do obserwacji nieba.

Uczony na Księżycu

Pod koniec życia uczony popadł prawdopodobnie w problemy finansowe, z których wybawił go Jan Rüber, węgierski magnat, który zaprosił uczonego do swojej siedziby w Koszycach. Tam Retyk dożył swoich dni. Zmarł 4 grudnia 1574 roku.

Zasługi Retyka uhonorowano, nadając jednemu z kraterów księżycowych jego imię. Krater o nazwie Rhaeticus znajduje się na równiku Księżyca.

bm

Czytaj także

Akademia Krakowska. Najstarszy uniwersytet w Polsce

Ostatnia aktualizacja: 12.05.2023 05:40
12 maja 1364 roku król Kazimierz Wielki wydał przywilej fundacyjny Akademii Krakowskiej. Tak powstała pierwsza polska uczelnia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mikołaj Kopernik. Człowiek, który wstrzymał Słońce

Ostatnia aktualizacja: 19.02.2024 06:00
- Jest najbardziej znanym Polakiem na świecie - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia. 551 lat temu urodził się Mikołaj Kopernik, astronom, twórca teorii heliocentrycznej, kanonik, prawnik, matematyk, lekarz, ekonomista.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Galileusz jest niewinny! Rehabilitacja astronoma

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 05:45
31 października 1992 roku Watykan przedstawił oficjalne stanowisko w tzw. sprawie Galileusza, astronoma skazanego przez trybunał inkwizycyjny w 1633 roku. Jan Paweł II uznał, że Kościół popełnił błąd, potępiając włoskiego uczonego.
rozwiń zwiń