Prof. Barbara Skarga. Przeciw bezmyślnemu życiu

– Czym jest zło, prawda, dobro? Pytając, krążymy wokół tych pojęć, zbliżamy się do tego, co mogłoby być zarysem odpowiedzi – mówiła w jednym z archiwalnych radiowych nagrań prof. Barbara Skarga, znakomita filozof, w czasie II wojny łączniczka AK, zesłana przez NKWD na ponad 10 lat do obozów pracy.

Prof. Barbara Skarga, Warszawa 2007 r.

Foto: Krzysztof Żuczkowski / Forum

18 września 2023 roku mija 14 lat od śmierci prof. Barbary Skargi.

Pytania najważniejsze

– Za podłoże wszelkiego zła skłonna była uważać bezmyślność. Wzywała do tego, żeby stawiać pytania i problematyzować samych siebie – mówiła w Polskim Radiu o tej wielkiej polskiej myślicielce prof. Małgorzata Kowalska.

Inny filozof, prof. Tadeusz Gadacz, dodawał, że Barbara Skarga wychodziła z przekonania, iż w filozofii nie ma żadnych zamknięć czy syntez. – Nigdy nie rościła sobie pretensji do tego, by mieć ostatnie zdanie. Jej wypowiedzi były podszyte twórczym sceptycyzmem, który ciągle szuka, ma wątpliwości, wraca do podstawowych pytań. Nazywała to myśleniem otwartym – podkreślał prof. Gadacz.

Co istotne, nie chodziło tylko o teoretyczne ujęcie wielkich metafizycznych problemów. – Uważała, że zło pochodzi od tego, że ludzie nie chcą zadawać sobie pewnych pytań: w życiu publicznym, politycznym, w życiu codziennym. Tępiła bezmyślność, wzywała do tego, żeby stawiać pytania i problematyzować samych siebie – tłumaczyła prof. Małgorzata Kowalska.

A co na to sama prof. Barbara Skarga?

– Istotne dla filozofa jest to, że wśród nowych pytań, w tej zmienności, którą daje historia, pewne pytania trwają od 2,5 tysiąca lat. Może dlatego, że są one najważniejsze. Czym jest zło, prawda, dobro? Pytając, krążymy wokół tych pojęć, zbliżamy się do tego, co mogłoby być zarysem odpowiedzi – mówiła w jednym z archiwalnych radiowych nagrań.

Posłuchaj

28:15 barbara skarga___4768_96_iv_tr_0-0_2f6edbe6[00].mp3 Prof. Barbara Skarga w rozmowie z Elżbietą Kollat. Audycja z cyklu "W cztery oczy" (PR, 1996)

 

Patriotyzm w rodzinie

Urodziła się 25 października 1919 roku w Warszawie. Początkowo studiowała na Politechnice Warszawskiej, ale potem zmieniła kierunek studiów i rozpoczęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie.

W czasie II wojny kontynuowała naukę na tajnych zajęciach uniwersyteckich w Wilnie, uczęszczając na seminaria m.in. Henryka Elzenberga, Stefana Srebrnego, Tadeusza Czeżowskiego. Równocześnie jako łączniczka AK brała udział w konspiracyjnych działaniach Okręgu Wileńskiego AK.

- Mój pradziadek był legionistą w wojskach Napoleona, odznaczony Legią Honorową. Dwóch moich dziadków brało udział w powstaniu 1863 roku, obaj zostali zesłani na Syberię. Jeden z nich wrócił bodajże po trzydziestu latach dopiero, drugi trochę wcześniej – odpowiadała w Polskim Radiu prof. Barbara Skarga na pytanie o "tradycje patriotyczne" w jej rodzinie.

Jak podkreślała, w 1939 wszyscy w jej rodzinie, mama, siostra i ona, zaangażowali się w konspirację.

W 1944 roku za współpracę z AK Barbara Skarga została aresztowana przez NKWD i skazana na 10 lat obozu pracy. Została zesłana na Syberię, potem otrzymała nakaz dożywotniego osiedlenia w kołchozie. Do Polski udało jej się wrócić w 1955 roku. Swoje przeżycia z tego czasu opisała w książce "Po wyzwoleniu (1944-1956)".

Posłuchaj

26:19 012861DE.mp3 O prof. Barbarze Skardze mówią Katarzyna Skarżanka, prof. Małgorzata Kowalska, prof. Jacek Migasiński, dr Anton Marczyński. Z nagrań archiwalnych: prof. Lech Szczucki, prof. Juliusz Domański i prof. Tadeusz Gadacz. Audycja Doroty Gacek z cyklu "Rozmowy po zmroku" (PR, 26.11.2019)

 

Wejść w "trzęsawisko myśli"

Jak to się stało, że Barbara Skarga zainteresowała się filozofią?

– Kiedy młody człowiek zaczyna się uczyć filozofii, ma takie wrażenie, że musi przestudiować setki rozmaitych teorii, w dodatku niektóre z nich są nudne i właściwie to można się zniechęcić – tłumaczyła prof. Barbara Skarga w radiowej audycji w 2005 roku. – Fascynacja przychodzi dopiero, jak wejdzie się już w to trzęsawisko myśli, z którego potem już nie można się wydobyć.

Po powrocie do kraju ukończyła zaocznie studia filozoficzne i pracowała w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. W 1975 roku uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1988 roku tytuł profesora zwyczajnego.

W latach 1981–1984 była przewodniczącą Komitetu Nauk Filozoficznych PAN, również członkiem-założycielem konspiracyjnego Towarzystwa Kursów Naukowych, przekształconego potem w Towarzystwo Krzewienia i Popierania Nauk, a także: członkiem-korespondentem PAU. W latach 1993–2006 była redaktorem naczelnym periodyku "Etyka".

Jak opowiadał prof. Juliusz Domański, najistotniejszymi postaciami w ukształtowaniu filozofii Barbary Skargi byli Martin Heidegger i Emmanuel Levinas.

***

Czytaj także:

• Między Nietzschem a uwodzeniem. Krzysztof Michalski i życie współczesnego filozofa
• Między herezją a wiarą. Simone Weil – "Sokrates naszych czasów"

***

Gdy prof. Barbara Skarga otrzymała od "Tygodnika Powszechnego" w 2005 roku Medal Świętego Jerzego, jej przyjaciel prof. Leszek Kołakowski napisał: "Nie było w niej nienawiści, a nieobecność nienawiści na przekór wszystkiemu jest jednym z najsilniejszych źródeł skutecznego oporu przeciw krzywdom i skutecznego przetrwania. Mało kto jest do tego gotowy”.

Sama, zapytana w radowej audycji w 1996 roku, o to, czy za młodu wykazywała jakieś "filozoficzne zainteresowania", odpowiadała ze szczerością, że nie. – Ale ja się nigdy nie nudziłam. Ja bardzo lubiłam chodzić sama na spacery. Po lasach, po polach, siedzieć gdzieś na drzewie, patrzyć na przyrodę. Coś tam widocznie sobie myślałam, ale jednocześnie byłam urwis nieprawdopodobny.

jp