Warszawa: odznaczenia na Rakowieckiej i „Światło Wolności” pod Krzyżem Papieskim
W Warszawie o 13.00 w dawnym więzieniu przy ul. Rakowieckiej (dziś: Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL) zaplanowano uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności działaczom opozycji niepodległościowej z lat 1956–1989.
Krzyż Wolności i Solidarności to odznaczenie państwowe przyznawane przez Prezydenta RP (na wniosek prezesa IPN) osobom zasłużonym w walce o niepodległość i prawa człowieka w PRL.
00:22 44_rocznica_stanu_wojennego_WB.mp3 Dyrektor archiwum IPN Marzena Kruk wyjaśnia, że będzie to wyraz podziękowania działaczom opozycji antykomunistycznej za ich postawę. Witold Banach/IAR
Wieczorem IPN zaprasza na uroczystość „Ofiarom stanu wojennego. Zapal Światło Wolności”. Wydarzenie ma rozpocząć się od 18.30 przy Krzyżu Papieskim na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Z kolei o 19.30 – zgodnie z zapowiedzią Kancelarii Prezydenta – Prezydent RP Karol Nawrocki ma zapalić tam symboliczne „Światło Wolności”.
00:27 44_rocznica_stanu_wojennego_WB_2.mp3 Dyrektor archiwum IPN Marzena Kruk. O 18.30 przy Krzyżu Papieskim na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego rozpocznie się uroczystość z udziałem prezydenta Karola Nawrockiego. Witold Banach/IAR
IPN zachęca też, by 13 grudnia o 19.30 zapalać świece w oknach domów – jako znak pamięci o ofiarach i solidarności z represjonowanymi. Akcja nawiązuje do gestów solidarności z Polakami w Wigilię 1981 r., m.in. do apelu ówczesnego prezydenta USA Ronalda Reagana i gestu Jana Pawła II.
Stan wojenny: skala represji i bilans
Stan wojenny trwał 586 dni (ostatecznie zniesiono go 22 lipca 1983 r.). W tym czasie internowano ok. 10 tysięcy osób, a liczba ofiar śmiertelnych jest szacowana różnie – od kilkudziesięciu do ponad stu. Władze zawiesiły wydawanie większości prasy, ograniczyły łączność, wprowadziły godzinę milicyjną i używały wojska oraz aparatu bezpieczeństwa do tłumienia protestów.
„Mniejsze zło” i straszak interwencji
Historyk IPN dr Grzegorz Majchrzak zwraca uwagę, że propaganda władz od początku próbowała przekonywać Polaków, iż stan wojenny był „mniejszym złem” wobec groźby wejścia wojsk Układu Warszawskiego. W jego ocenie paradoks polegał m.in. na tym, że to właśnie fiasko operacji wprowadzenia stanu wojennego mogło wymusić zewnętrzną pomoc, o którą Jaruzelski miał zabiegać do końca. Jednocześnie – jak wskazuje – strach przed interwencją był przez władze świadomie wykorzystywany jako narzędzie nacisku i polityczne „alibi”.
Wśród czynników, które – według Majchrzaka – ograniczyły skalę oporu, były m.in.: pozbawienie „Solidarności” kierownictwa przez internowania, paraliż informacyjny (m.in. wyłączenia telefonów), surowa zima 1981/82 oraz szybkie, brutalne pacyfikacje strajków (w tym tragiczne wydarzenia w kopalni „Wujek”). Znaczenie miało też zmęczenie społeczne i presja ekonomiczna, którą propaganda umiejętnie wykorzystywała.
Najdłuższy strajk w PRL: Radom (WSI) i fala strajków solidarnościowych
W rocznicowym kontekście przypominane są też inne wydarzenia z końca 1981 r. Za najdłuższy strajk w PRL uznaje się protest w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Radomiu, rozpoczęty 26 października 1981 r. i przerwany wraz z wprowadzeniem stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. (łącznie ok. półtora miesiąca).
Jednym z ważnych postulatów była kwestia transparentnych zasad wyboru władz uczelni, a protest stał się impulsem do działań solidarnościowych w innych ośrodkach akademickich.
00:15 44_rocznica_strajku.mp3 Mijają 44 lata od pacyfikacji protestu studentów i pracowników Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu – wspomina uczestnik tamtych wydarzeń Jan Rejczak. Anna Orzeł/IAR
00:19 44_rocznica_strajku_2.mp3 Zdaniem historyka, profesora Sebastiana Piątkowskiego z Instytutu Pamięci Narodowej, było to wydarzenie bez precedensu. Anna Orzeł/IAR
Głos z USA
Do rocznicy odniósł się w mediach społecznościowych także ambasador USA w Polsce Tom Rose, pisząc m.in. o hołdzie dla Polaków, którzy „odpowiedzieli na ucisk odwagą” i podkreślając, że „silna Polska leży w interesie Ameryki”. W swoim wpisie nawiązał również do symboliki „świecy” i tradycji solidarności z Polską w czasie stanu wojennego.
IAR/PAP/IPN, bs