Witold Gombrowicz - dziewictwo, honor i gender w "Pamiętniku z okresu dojrzewania"

- W tym opowiadaniu ja mam wrażenie, że właśnie to gra: czym jest właściwie ta cnota i dlaczego ona tak bardzo się różni dla mężczyzn i dla kobiet? Mam wrażenie, że to jest opowiadanie, w którym rzeczywiście Gombrowicz zastanawia się nad tym, czym właściwie jest ta kulturowa różnica płci - mówił o debiutanckiej twórczości Witolda Gombrowicza dr hab. Błażej Warkocki w audycji "Alfabet Gombrowicza".

Plac Konstytucji 3 maja w Radomiu - pomnik Witolda Gombrowicza grającego w szachy

Foto: East News/MAREK BAZAK

• W audycji z cyklu "Alfabet Gombrowicza" przyjrzeliśmy się debiutanckiemu zbiorowi opowiadań Witolda Gombrowicza pt. "Pamiętnik z okresu dojrzewania".
• Tom ten ukazał się w 1933 roku.
• Gośćmi audycji "Alfabet Gombrowicza" byli prof. Michał Paweł Markowski i prof. UAM dr hab. Błażej Warkocki.

Debiutancki zbiór opowiadań "Pamiętnik z okresu dojrzewania" Witolda Gombrowicza jest literacką przestrzenią groteski. Jego bohaterowie, którzy często balansują na granicy żenady, są igraszką wstydu, który zdaje się rządzić przedstawionym światem.

Prowadzący rozpoczął audycję od cytatu z opowiadania "Dziewictwo". Główna bohaterka stwierdza w nim: "Kamienie wieczorami świszczą, jak rzęsista ulewa, aż nie można zmrużyć oczu i, w cieniu drzew, kości i inne odpadki bywają obgryzane z głodu i półnago! To jest miłość - miłość".

"Nie da się oddzielić brudu i czystości"

Prof. Michał Paweł Markowski zauważył, że autorowi chodzi o zderzenie ze sobą ideału dziewictwa, czystości moralnej i seksualnej, z czymś nieczystym, budzącym odrazę.

- Ta czystość, która jest odmieniana przez wszystkie możliwe przypadki przez dwoje głównych bohaterów, w pewnym momencie zostaje niejako zaatakowana przez swoją antytezę, przez brud, przez śmietnik, przez odpadki. I to od razu nam mówi o tym, co właściwie Gombrowicz chciał powiedzieć na wiele różnych sposobów. Mianowicie to, że nie da się oddzielić od siebie brudu i czystości, i wtedy, kiedy dążymy do czystości w sposób niepowstrzymany, to jednak brud czai się na zapleczu, na dnie, gdzieś poza nami i prędzej czy później się ukaże, dowodząc tego, że bez swego przeciwieństwa nie ma racji bytu - stwierdził ekspert. - To wydaje mi się najistotniejsze u Gombrowicza - że wspólne obgryzanie kości nie jest przeciwieństwem, nie jest zaprzeczeniem miłości, tylko raczej jej dopełnieniem - dodał.

Czytaj także:

• Kontrowersyjny Gombrowicz, czyli początki Biblioteki "Kultury"
• Alfabet Gombrowicza - "a" jak "autor". "Ta jedność stylu i człowieka jest zjawiskiem niezwykłym"

Problem krytyków z Gombrowiczem

Jak stwierdził, jego zdaniem pokazanie tej dwoistej natury rzeczywistości było najważniejszym przesłaniem, jakie formułował pisarz.

- Właściwie chyba w każdym opowiadaniu mamy tego rodzaju zestawienie. Krytykom chyba największy problem sprawiło to, że wartości idą parami, one się przyciągają, odpychają, ale zawsze tkwią w żelaznym uścisku; i że Gombrowicz właściwie nie jest w stanie wybrać, nie mówi nam: "jedno przeciwko drugiemu", nie mówi nam: "górność albo wzniosłość przeciwko ohydzie świata materialnego". Mówi, że i tu, i tu żyjemy i nie da się tego jednego od drugiego odłączyć - stwierdził prof. Michał Paweł Markowski.

Gombrowicz i gender

W debiutanckich opowiadaniach Gombrowicza można też odnaleźć tematykę, którą ze współczesnej perspektywy możemy nazywać genderową.

- Po dzień dzisiejszy mówi się, że kobiety mają cnotę, a mężczyźni mają honor i że ta cnota i honor to są analogiczne rzeczy - stwierdził prof. UAM dr hab. Błażej Warkocki. - Pamiętajmy, że Gombrowicz pisał "Pamiętnik z okresu dojrzewania" na przełomie lat 20. i 30. i pomimo tego, że jest pisarzem niewątpliwie wybitnym, to również jest dzieckiem swoich czasów, więc pewnych rzeczy nie przeskakuje tak zupełnie, ale się stara. W tym opowiadaniu ja mam wrażenie, że właśnie to gra: czym jest właściwie ta cnota i dlaczego ona tak bardzo się różni dla mężczyzn i dla kobiet? Mam wrażenie, że to jest opowiadanie, w którym rzeczywiście Gombrowicz zastanawia się nad tym, czym właściwie jest ta kulturowa różnica płci.

Posłuchaj

28:31 2024_02_26 21_31_09_PR2_Rozmowy_po_zmroku.mp3 Alfabet Gombrowicza - debiutancki zbiór opowiadań "Pamiętnik z okresu dojrzewania" (Rozmowy po zmroku/Dwójka)

 

***

Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku

Prowadził: Jan Kanty Zienko

Goście: prof. Michał Paweł Markowski i prof. UAM dr hab. Błażej Warkocki

Data emisji: 26.02.2024

Godzina emisji: 21.30

mo/pr/mgc/mpkor