Na stronie internetowej Nagród Nobla czytamy, że to Barry Sharpless i Morten Meldal położyli podwaliny pod funkcjonalną formę chemii - chemię kliknięć, w której molekularne bloki budulcowe łączą się ze sobą szybko i wydajnie. Carolyn Bertozzi przeniosła chemię kliknięć w nowy wymiar i zaczęła wykorzystywać ją w żywych organizmach.
"Chemicy od dawna kierowali się chęcią budowania coraz bardziej skomplikowanych cząsteczek. W badaniach farmaceutycznych często wiązało się to ze sztucznym odtworzeniem naturalnych cząsteczek o właściwościach leczniczych. Doprowadziło to do powstania wielu konstrukcji molekularnych".
Barry Sharpless, który otrzymuje teraz swoją drugą Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, jest prekursorem tych badań. "Około 2000 roku ukuł koncepcję chemii kliknięć, która jest formą prostej i niezawodnej chemii, w której reakcje zachodzą szybko i unika się niepożądanych produktów ubocznych.
Niedługo potem Morten Meldal i Barry Sharpless, niezależnie od siebie, zaprezentowali to, co jest obecnie klejnotem koronnym chemii kliknięć: katalizowaną miedzią cykloaddycję azydkowo-alkinową. Jest to elegancka i wydajna reakcja chemiczna, która jest obecnie szeroko stosowana. Wśród wielu innych zastosowań jest wykorzystywana w rozwoju farmaceutyków, do mapowania DNA.
Carolyn Bertozzi przeniosła chemię kliknięć na nowy poziom. Aby zmapować ważne, ale nieuchwytne, biomolekuły na powierzchni komórek - glikany - opracowała reakcje klikania, które działają wewnątrz żywych organizmów. Jej bioortogonalne reakcje zachodzą bez zakłócania normalnej chemii komórki.
Reakcje te są obecnie wykorzystywane na całym świecie do badania komórek i śledzenia procesów biologicznych. Wykorzystując reakcje bioortogonalne, naukowcy poprawili celowanie leków przeciwnowotworowych, które są obecnie testowane w badaniach klinicznych.
Chemia kliknięć i reakcje bioortogonalne przeniosły chemię w erę funkcjonalizmu. Przynosi to ludzkości największe korzyści".
04:04 czwórka stacja nauka 05.10.2022.mp3 Dr Maria Górna z Wydziały Chemii Uniwersytetu Warszawskiego wyjaśnia, na czym polegają badania, którymi zajmują się tegoroczni laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (Stacja Nauka/Czwórka)
W Centrum Współpracy i Dialogu Uniwersytetu Warszawskiego codziennie, w Tygodniu Noblowskim, trwają specjalne transmisje z przyznania nagród. Nie brakuje tam naszych reporterów. Adzie Janiszewskiej udało się porozmawiać z dr Marią Górną, która objaśnia, na czym polega chemia kliknięć i gdzie może być stosowana.
- Chemia kliknięć to jedna z metod łączenia ze sobą dwóch związków, dwóch cząsteczek - wyjaśnia dr Maria Górna z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. - Wprowadzamy dwie grupy A i B do dwóch cząsteczek. Te, po spotkaniu się ze sobą łączą się w większą chimeryczną całość. Jest to jedna z wielu metod budowania cząsteczek, jednak ta może zachodzić w sposób bardzo kontrolowany. Tylko te cząsteczki z grupą A mogą połączyć się z cząsteczkami z grupą B. Jest to dokładnie celowana synteza - mówi. - Druga zaleta tej reakcji, która została wyróżniona, to to, że zachodzi ona w sposób błyskawiczny, jak nazwa metody wskazuje. Do ich połączenia dochodzi natychmiast - dodaje.
Być może wielu z nas liczyło, że Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzymają naukowcy zaangażowani w walkę z pandemią, ci opracowujący szczepionki. - Wydaje mi się, że Nagrody Nobla jeszcze nie dogoniły czasów współczesnych. Liczymy, w przyszłości, na nagrodę dla szczepionek RNA, ale chyba musimy jeszcze poczekać - przypuszcza naukowczyni. - Warto jednak podkreślić, że i dziś nagrodzone zjawiska są wykorzystywane w budowie nowych leków, które są rozwijane w tej chwili. Chemia klik jest bardzo przydatna, by budować chimery, chimeryczne leki, w celu ich przetestowania, a być może też do produkcji leków - dodaje.
***
Tytuł audycji: Stacja Nauka
Prowadzi: Oliwia Krettek
Materiał: Adrianna Janiszewska
Data emisji: 05.10.2022
Godzina emisji: 12.46
pj/kor
