Historia

Józef Zajączek - zmieniał poglądy jak rękawiczki

Ostatnia aktualizacja: 10.03.2024 05:35
Mało jest postaci, które w swoim życiu sympatyzowały z konfederacją barską, reformatorami Sejmu Wielkiego i Kościuszką, jak i z targowiczanami, z Napoleonem, jak i caratem. Generał, jak nikt inny, potrafił wyczuć dziejową koniunkturę.
Józef Zajączek
Józef ZajączekFoto: Wikipedia/domena publiczna

272 lata temu, 10 marca 1752 roku (wg niektórych źródeł: 1 listopada), urodził się Józef Zajączek, jedna z najbardziej niejednoznacznych postaci w historii Polski przełomu XVIII i XIX wieku. - To był człowiek czynu, ale czynu w imię własnego interesu - mówił o Zajączku dr Krzysztof Bauer, który wcielił się w rolę oskarżyciela w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Sługa wielu panów

Trudno odmówić racji historykowi: pochodzący ze średniozamożnej szlachty Zajączek został najpierw protegowanym Zamoyskich, walczył w szeregach konfederatów barskich, później przeszedł do prorosyjskiego obozu Ksawerego Branickiego (jednego z przywódców Targowicy). W trakcie trwania Sejmu Wielkiego był jednym z aktywnych polskich jakobinów - radykalnego odłamu frakcji reformatorskiej - i postulował zwiększenie liczebności wojska.

Kościuszko
Kościuszko pod Racławicami, obraz Jana Matejki. Na płótnie ukazany jest również gen. Józef Zajączek - w napoleońskiej czapce, oparty o drzewo, z lewej strony obrazu, źr. Wikimedia Commons/dp

Walczył w obronie Konstytucji 3 maja i w insurekcji kościuszkowskiej. Dowodził obroną Pragi, która zakończyła się klęską i rzezią ludności cywilnej miasta. - To była skaza, która ciążyła na Zajączku do końca życia i on się już z niej nie wyplątał - wyjaśniał dr Krzysztof Bauer. - Lewym skrzydłem dowodził Jasiński, prawym osobiście Zajączek. Skrzydło Zajączka nie było przez pół godziny atakowane, a jednak, gdy zostało już zaatakowane, pękło natychmiast, a Zajączek uciekł z Pragi.

Generał przedostał się do Francji, gdzie wstąpił w szeregi armii napoleońskiej, z którą brał udział m.in. w walkach w Egipcie i w wyprawie na Moskwę. - Pod Berezyną stracił nogę, a wraz z nią honor - mówił historyk.

Naiwny namiestnik?

Podczas odwrotu spod Moskwy trafił do niewoli rosyjskiej. I tym razem Zajączek zmienił front: protekcję znalazł u cara Aleksandra I, który mianował go namiestnikiem Królestwa Polskiego. - Największą plamą na honorze generała było jego funkcjonowanie w Królestwie Polskim - mówił dr Eligiusz Szymanis, który wcielił się w rolę obrońcy Zajączka w audycji z 4 grudnia 2002 roku.

Choć Zajączek naiwnie wierzył w nadaną przez cara liberalną konstytucję, to prowadził politykę uległości wobec wielkiego księcia Konstantego, który łamał postanowienia ustawy zasadniczej.

- To Królestwo Polskie w pierwszym okresie całkiem nieźle prosperowało: rozbudowało Warszawę, miało całkiem dobrą sytuację gospodarczą. Mówimy o Ordonach, o Mickiewiczu, o spiskowcach, tymczasem w tym Królestwie żyli również Minclowie, którzy rozwijali sklepy i którym w tym królestwie wcale najgorzej się żyło - bronił generała Eligiusz Szymanis.


Posłuchaj
14:51 generał józef zajączek.mp3 Audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" poświęcona Józefowi Zajączkowi, spór o postać generała prowadzą historycy dr Krzysztof Bauer i dr Eligiusz Szymanis. (PR, 4.12.2002)

 

Generał Józef Zajączek zmarł 28 lipca 1826, cztery lata przed powstaniem listopadowym.

bm

Czytaj także

Konfederacja targowicka – symbol zdrady narodowej

Ostatnia aktualizacja: 27.04.2023 05:40
Słowo "targowica" jest w języku polskim synonimem najcięższej zdrady narodu i państwa. Przywódcy konfederacji targowickiej dążyli do podziału państwa na samodzielne prowincje i nie zamierzali poddać się prawom ustanowionym przez Konstytucję 3 Maja.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konstytucja 3 maja - zamach stanu zorganizowany przez większość przeciw mniejszości

Ostatnia aktualizacja: 03.05.2014 15:57
- To jeden z tych przypadków, gdy zamach stanu wydaje się lepszym rozwiązaniem niż postępowanie zgodne z prawem - powiedział Robert Kostro, dyrektor Muzeum Historii Polski. A co o Konstytucji 3 maja mówią dr Maria Czeppe i redaktor Andrzej Sowa?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie Styczniowe zwycięstwem pomimo klęski

Ostatnia aktualizacja: 19.02.2015 05:26
- Walczyliśmy półtora roku i była to walka Dawida z Goliatem. Można powiedzieć, że ten polski Dawid w jakimś sensie odniósł zwycięstwo - mówi o Powstaniu Styczniowym Andrzej Sowa.
rozwiń zwiń