80 lat temu rotmistrz Witold Pilecki uciekł z Auschwitz

80 lat temu, w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku, z niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau uciekł rotmistrz Witold Pilecki, autor pierwszych na świecie doniesień o Holokauście, tak zwanych Raportów Pileckiego, ujawniających niemieckie zbrodnie. Towarzyszyli mu dwaj inni więźniowie - Tadeusz Redzej i Edward Ciesielski. Za ich ucieczkę władze obozowe nie zastosowały odwetu.

Witold Pilecki podczas procesu przed stalinowskim sądem w marcu 1948 roku.

Foto: Wikipedia/domena publiczna

Więźniem Auschwitz rotmistrz Pilecki został dobrowolnie w 1940 roku, dając się aresztować Niemcom w łapance. Wykonał w ten sposób rozkaz infiltracji - zorganizowania w obozie struktur ruchu oporu i prowadzenia działalności wywiadowczej. Miał numer 4859. Zbierał informacje między innymi o zagładzie Żydów.

Z Auschwitz wydostał się dzięki brawurowej ucieczce po niemal trzech latach. Dzięki kontaktom konspiracyjnym umożliwił dwóm pozostałym uciekinierom dostanie się do komanda zatrudnionego na nocnej zmianie w piekarni w Oświęcimiu, poza terenem obozu. Podczas pracy byli oni pilnowani jedynie przez dwóch esesmanów. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku, wykorzystując nieuwagę Niemców, opuścili teren piekarni, kierując się na wschód.

Rok później Witold Pilecki brał udział w Powstaniu Warszawskim. W latach 1944-1945 przebywał w niemieckiej niewoli. Po uwolnieniu dołączył do 2. Korpusu generała Władysława Andersa.​ W październiku 1945 roku, na rozkaz generała, wrócił do Polski, by prowadzić działalność wywiadowczą na rzecz 2. Korpusu. Zorganizował siatkę wywiadowczą i rozpoczął zbieranie informacji wywiadowczych o sytuacji w Polsce - o żołnierzach Armii Krajowej i 2. Korpusu więzionych w obozach NKWD i deportowanych do Związku Sowieckiego. Prowadził też wywiad w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, MON i MSZ. Nie wykonał rozkazu generała Andersa, polecającego mu opuszczenie Polski w związku z groźbą aresztowania.

Został zatrzymany przez bezpiekę w 1947 roku i w pokazowym procesie oskarżony przez komunistyczne władze o działalność szpiegowską. Torturowany blisko rok w areszcie, podczas ostatniego widzeniu z żoną powiedział, że "Oświęcim to była igraszka". Został skazany na śmierć i stracony strzałem w tył głowy w więzieniu na warszawskim Mokotowie 25 maja 1948 roku. Pozostawił córkę i syna.

Rodziny nie poinformowano o wykonaniu wyroku, a paczkę, dostarczoną do więzienia przez żonę, oddano z informacją, że "wyjechał". Bliscy poznali prawdę dużo później. Jego ciała do dziś nie odnaleziono. Po przeprowadzonych w 2012 roku ekshumacjach ustalono, że pochowano go w zbiorowej mogile w kwaterze "na Łączce" na warszawskich Powązkach. Prace poszukiwawcze trwają.
Wyrok skazujący Witolda Pileckiego został unieważniony w 1990 roku przez Sąd Najwyższy. W 2006 roku rotmistrz został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego. W 2013 - awansowany do stopnia pułkownika.

Brytyjski historyk profesor Michael Foot zaliczył Witolda Pileckiego do sześciu najodważniejszych ludzi ruchu oporu podczas II wojny światowej.

#WTymDniu 80 lat temu rtm. Witold Pilecki uciekł z niemieckiego obozu #Auschwitz. Wraz z nim zbiegli współwięźniowie: Tadeusz Redzej i Edward Ciesielski. Na zdjęciu kilka miesięcy później przed domem państwa Serafińskich w Nowym Wiśniczu (od lewej Redzej, Pilecki, Ciesielski) pic.twitter.com/UVDK9mvAtp

— Instytut Pileckiego (@InstPileckiego) April 26, 2023

Witold Pilecki urodził się 13 maja 1901 roku w Ołońcu w Rosji, gdzie jego rodzina została zesłana przez władze rosyjskie w ramach represji za udział w Powstaniu Styczniowym. Jego dziadek Józef Pilecki 7 lat spędził na zesłaniu na Syberii. Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Leliwa.
Witold Pilecki jako 17-latek walczył w samoobronie wileńskiej, dowodząc placówką w Ostrej Bramie w 1918 roku. Potem uczestniczył w akcji rozbrajania Niemców. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej i Bitwie Warszawskiej 1920 roku.

W 1939 roku był szefem sztabu organizacji Tajna Armia Polska. Później walczył w szeregach Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. W 1940 roku dał się schwytać Niemcom i jako Tomasz Serafiński w nocy z 21 na 22 września 1940 roku trafił do Auschwitz. Był autorem pierwszych na świecie doniesień o Holokauście, tzw. Raportów Pileckiego, w których tak opisał swoje aresztowanie: "(...) o godzinie 6.00 rano szedłem sam i na rogu Alei Wojska i Felińskiego stanąłem w >>piątki<< ustawiane przez esesmanów z łapanych mężczyzn. Potem załadowano nas na Placu Wilsona do aut ciężarowych i zawieziono do koszar Szwoleżerów".

Podczas pobytu w Auschwitz zorganizował siatkę konspiracyjną i przesyłał meldunki, w których opisywał zbrodnicze funkcjonowanie obozu. Stworzona przez niego organizacja - Związek Organizacji Wojskowych (początkowo Tajna Organizacja Wojskowa) - z czasem rozrosła się do wielu komórek ulokowanych w kilku komandach. Należeli do niej między innymi narciarz Bronisław Czech i rzeźbiarz Ksawery Dunikowski. Objęła też kilku więźniów funkcyjnych. Nie była jedyną działającą w obozie organizacją. Celem Pileckiego było połączenie wszystkich grup konspiracyjnych i przygotowanie powstania.

🇵🇱 80 lat temu, w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r., z #Auschwitz uciekł rotmistrz Witold Pilecki. Człowiek, który dał się zamknąć w obozie, by zobaczyć, co dzieje się za bramą z napisem: "Arbeit macht frei". Jego raport był jednym z pierwszych źródeł mówiących o #Holocaust. pic.twitter.com/22Vqly9SK9

— Fundacja Pamięci Narodów (@PamiecNarodow) April 26, 2023

Z Auschwitz uciekł w kwietniu 1943 roku. Później działał w konspiracji. W 1944 roku brał udział w Powstaniu Warszawskim.​ Walczył w rejonie Dworca Pocztowego w jednej z najdłużej bronionych redut powstańczych, tzw. Reducie Witolda. Po kapitulacji dostał się do niemieckiej niewoli.
Po powrocie do kraju Witold Pilecki prowadził działalność wywiadowczą, zbierając informacje o represjonowaniu żołnierzy AK przez NKWD, o więzieniach i deportacjach na Syberię. Meldunki były przekazywane na Zachód przez kurierów. Został aresztowany 8 maja 1947 roku, a rok później stracony. Wraz z rotmistrzem sądzono 7 innych osób, między innymi Marię Szelągowską i Tadeusza Płużańskiego - oboje zostali skazani na karę śmierci, zamienioną potem na dożywocie.

W 2018 roku imię Witolda Pileckiego otrzymała reprezentacyjna Sala Obrazowa w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Pamiątkową tablicę odsłoniła córka rotmistrza Zofia Pilecka-Optułowicz. ​

IAR/ho