Historia

Stanisław Staszic - oświeceniowy myśliciel, naiwny polityk

Ostatnia aktualizacja: 20.01.2024 05:35
20 stycznia 1826 roku zmarł Stanisław Staszic, wybitna postać polskiego oświecenia, oświeceniowy myśliciel, miłośnik nauki. Autor broszury, która wywarła wpływ na powstanie Konstytucji 3 maja.
Stanisław Staszic, autor Władysław Barwicki
Stanisław Staszic, autor Władysław BarwickiFoto: Wikipedia/domena publiczna

Ksiądz i nie-ksiądz

Staszic przyszedł na świat w rodzinie mieszczańskiej - jego ojciec i dziad byli burmistrzami Piły. Jako osobie, która nie legitymizowała się pochodzeniem szlacheckim, Staszicowi drogę kariery politycznej zapewniała w osiemnastowiecznej Rzeczpospolitej tylko jedna instytucja: Kościół.

- Jego pójście do poznańskiego seminarium było powodowane dość cynicznymi przesłankami: po prostu chciał zrobić w życiu wielką karierę. Oczywiście, jako mieszczanin szans takich nie miał - wyjaśniał w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" przesłanki Staszica dr Jan Sałkowski.

Staszic nie był jednak typowym przedstawicielem kleru: nie nosił sutanny, nie odprawiał mszy, a w swoich pismach otwarcie deklarował deizm.


Posłuchaj
17:29 Stanisław Staszic.mp3 Spór o postać Stanisława Staszica toczą prof. Rafał Habielski i dr Jan Sałkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie. (PR, 3.03.1995)

 

Publicysta

Po studiach w Paryżu, gdzie nasiąkł ideami oświeceniowymi, wrócił do Polski. Został nauczycielem dzieci magnata Andrzeja Zamoyskiego. To właśnie wówczas napisał "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego", uważa się, że to ów tomik zainicjował ruch reform podczas Sejmu Czteroletniego. - Ta broszura polityczna należy do pomnikowych utworów publicystyki - mówił prof. Rafał Habielski.

Najważniejszym dziełem w dorobku Staszica stały się jednak "Przestrogi dla Polski". Wydana w 1790 roku broszura zawierała śmiałą krytykę ustroju Rzeczpospolitej. Staszic nie włączył się jednak w czynną obronę upadającego kraju: nie brał udziału w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i powstaniu kościuszkowskim.

Mecenas nauki, prekursor spółdzielczości

W Księstwie Warszawskim (istniejącym od 1807 do 1815) objął stanowisko radcy stanu. Staszic współtworzył i wspierał Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Został jego prezesem w 1808 roku i funkcję tę piastował do śmierci. Ufundował siedzibę Towarzystwa - tzw. Pałac Staszica w Warszawie. Był też współtwórcą Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Zorganizował Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, stając się prekursorem chłopskiej spółdzielczości.

Podpis pod cenzurą - przejaw politycznej naiwności

Pod koniec życia stał się zwolennikiem idei panslawizmu: wierzył, że narody słowiańskie powinny zjednoczyć się pod berłem carskim. Jego wiara w cara skłoniła go do złożenia podpisu pod dokumentem wprowadzającym cenzurę. - Cenzura zapoczątkowała okres konfliktów i zdarzeń prowadzących do wybuchu powstania w listopadzie 1830 roku - wyjaśniał dr Jan Sałkowski.

Stanisław Staszic zmarł 20 stycznia 1826 roku. W testamencie cały swój majątek zapisał na cele społeczne: szpital i domy zarobkowe dla ubogich.

Posłuchaj audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" poświęconej Stanisławowi Staszicowi.

bm

Czytaj także

Ignacy Krasicki: satyra prawdę mówi

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2020 05:40
Jeden z głównych przedstawicieli polskiego Oświecenia. Nazywany "księciem poetów polskich". Czy znamy prawdziwe oblicze Ignacego Krasickiego?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Joachim Lelewel. Autor hasła "za wolnośc nasza i waszą"

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:35
Dla jednych był wybitnym historykiem i działaczem niepodległościowym. Dla innych człowiekiem, który wolał nie ponosić odpowiedzialności za siebie i swoje słowa. Jaki naprawdę był Joachim Lelewel?
rozwiń zwiń