Historia

Stefan Batory. "Dobra marka u potomnych za sprawą błysku miecza przeciwko Rosji"

Ostatnia aktualizacja: 12.12.2024 05:40
- Legenda Batorego zaczęła się już w XVII stuleciu wraz z klęskami militarnymi, które spadają wtedy na Polskę. Przypominano, że to on potęgą swojego miecza potrafił ochronić Polskę przed Rosją. Batory to dobra marka u potomnych właśnie za sprawą błysku miecza przeciwko Rosji - mówił w Polskim Radiu prof. Janusz Tazbir. 12 grudnia przypada 438. rocznica śmierci Stefana Batorego.
Obraz Jana Matejki z 1872 r. pt.Bitwa pod Pskowem
Obraz Jana Matejki z 1872 r. pt."Bitwa pod Pskowem"Foto: Wikipedia/domena publiczna

Przyszedł na świat jako syn węgierskiego wojewody siedmiogrodzkiego. Od 1571 roku był księciem Siedmiogrodu. 7 listopada 1575 został wybrany na króla Polski przez sejm elekcyjny. W 1576 roku poślubił Annę Jagiellonkę, córkę Zygmunta I Starego i został koronowany w katedrze wawelskiej na króla Polski. Jego tytuł brzmiał – Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, inflancki, książę siedmiogrodzki.

Tworząc legendę

11 sierpnia 1579 roku rozpoczęło się oblężenie Połocka. Twierdza ta była pierwszym celem kampanii Stefana Batorego przeciwko Rosji, która przyniosła mu nieśmiertelną sławę.

– W przypadku Batorego najważniejsza jest legenda. Polska miała tak niewiele wygranych bitew i tak niewiele wygranych kampanii – od odsieczy Wiednia trzeba było czekać aż do 1920 roku, żebyśmy wygrali jakąś wojnę. Błysk zwycięskiej szabli wyciągniętej za sprawą Batorego, rzuca blask na całe jego panowanie – mówił prof. Janusz Tazbir, występujący w audycji "Na historycznej wokandzie" w roli obrońcy Batorego.


Posłuchaj
19:36 stefan batory - na historycznej wokandzie.mp3 Stefan Batory - audycja z cyklu "Na historycznej wokandzie". (PR, 1995)

 

Zarzuty i obrona

– Potomni pamiętają go przez pryzmat obrazu Jana Matejki "Batory pod Pskowem", bo faktem jest, że zwyciężał Moskwę. A nie chcą pamiętać, że król opuścił obóz, kiedy połowa wojska była chora, a wyprawa w rezultacie nieprzygotowana – mówił prof. Henryk Wisner, występujący audycji w roli oskarżyciela. – Jednak najpoważniejszym zarzutem jest to, że zaczynając w 1575 roku rządzić państwem, które dopiero powstawało po unii lubelskiej w 1569 roku, nie zrobił nic, co by sprzyjało zrastaniu się dwu odrębnych państw, Korony i Litwy – uznał prof. Wisner.

Według prof. Wisnera król Batory swoimi decyzjami sprzyjał odrębności obu państw - aprobował zjazd Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli pozostałości dawnego sejmu litewskiego, który zlikwidowano na mocy aktu unii lubelskiej. Zgadzał się też na utrzymanie odrębnych trybunałów i sejmików, czym obniżał autorytet sejmu państwa. Jego decyzje otworzyły drogę do połączenia Prus i Brandenburgii i to w sytuacji, kiedy Prusy wystąpiły o wyznaczenie polskiego gubernatora w Królewcu i błagały o przejęcie zwierzchnictwa przez króla Polski. Wielu historyków poczytuje to Batoremu za błąd.

Bilans rządów

– Można powiedzieć, że to Batory stworzył podwaliny późniejszej potęgi pruskiej – uznał prof. Henryk Wisner.

Te zarzuty odpierał prof. Janusz Tazbir, obrońca króla Batorego. Podkreślił również, że unifikacja Polski i Litwy to procesy, których nie należało przyspieszać, które powinny toczyć się powoli.

– Mit Batorego rozrastał się w XIX wieku. Uważano go za króla, który zwyciężył najstraszniejszego zaborcę – przypomniał prof. Tazbir. – Legenda Batorego zaczęła się już w XVII stuleciu wraz z klęskami militarnymi, które spadają wtedy na Polskę. To wiek XVII ukuł określenie Stefan Wielki. Potem przypominano, że to on potęgą swojego miecza potrafił ochronić Polskę przed Rosją. Batory to dobra marka u potomnych właśnie za sprawą błysku miecza przeciwko Rosji.

– Batory popełniał różne błędy, ale bilans jego rządów jest dodatni zarówno militarnie jak i w zakresie polityki wewnętrznej - powiedział prof. Henryk Wisner. Historyk przyznał, że dla niego Batory pozostanie zawsze wojewodą siedmiogrodzkim, osobą o niskich horyzontach myślowych.

Z tezą taką nie zgodził się prof. Tazbir. – On chciał podbić Moskwę, żeby z pomocą podbitej Moskwy ruszyć na Turcję i odzyskać niepodległość dla Węgier. To było myślenie w skali Europy Środkowo-Wschodniej. Był władcą o szerokich horyzontach politycznych, aż ocierających się o utopię.

W jednym z listów Batory pisał, że Polska jest dla niego czyśćcem. Stefan Batory zmarł w 1586 roku. Został pochowany w Katedrze Wawelskiej w Krakowie. Po nim królem polskim został Zygmunt III Waza.

Posłuchaj audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" z udziałem historyków - prof. Henryka Wisnera i prof. Janusza Tazbira.

im

Czytaj także

Jan Matejko. Malarz glorii i chwały narodu polskiego

Ostatnia aktualizacja: 01.11.2024 05:35
1 listopada 1893 roku zmarł Jan Matejko, wybitny artysta, współtwórca zbiorowej świadomości historycznej Polaków.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zygmunt III Waza – król niefortunny

Ostatnia aktualizacja: 30.04.2023 05:40
"Niema zmora ze Szwecji" – tak właśnie określił Zygmunta III Wazę Jan Zamoyski. Kanclerz jednak poparł jego kandydaturę na króla Polski licząc, że król szwedzki stanie się tylko pionkiem w jego rękach. Nowy król jednak nie miał zamiaru dzielić się swoimi uprawnieniami. 30 kwietnia mija 391. rocznica śmierci władcy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Zamoyski. Szara eminencja początków Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:45
- Dzięki swej energii, zdolności panowania nad tłumem oraz umiejętności dostosowania się do sytuacji, potrafił zrobić karierę, jaka nie stała się udziałem chyba nikogo innego w skali europejskiej - mówił o drugiej osobie w państwie za panowania czterech królów prof. Henryk Wisner.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Stadnicki – "Diabeł Łańcucki"

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2024 05:38
Historia Stadnickiego to wyrazisty przykład procesu psucia się Rzeczpospolitej szlacheckiej od środka, który rozpoczął się pod koniec XVI wieku. To czas prywatnych wojen, bezprawia, samowoli i braku odpowiedzialności za zarządzanie ziemią, ludźmi oraz dobytkiem – zwiastun nadchodzącej anarchii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Batory pod Pskowem, czyli gra o Inflanty

Ostatnia aktualizacja: 06.02.2024 05:40
- Od władania nad Inflantami zależał układ sił politycznych w basenie Morza Bałtyckiego – mówił prof. Antoni Podraza na antenie Polskiego Radia. Wiedział o tym król Stefan Batory, którego politykę wschodnią zdominowała kwestia odzyskania tych utraconych na rzecz Moskwy ziem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Anna Jagiellonka. Ostatni król z dynastii Jagiellonów

Ostatnia aktualizacja: 09.09.2024 05:35
Pewien skandynawski kronikarz nazwał Annę Jagiellonkę "Katarzyną Medycejską Wschodu". To wielka pochwała, jeśli pamięta się o tym, że żona i matka królów Francji przez wiele lat z powodzeniem kierowała polityką swojego kraju. Jaka naprawdę była Anna Jagiellonka?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Elżbieta Batory - kobieta, z której zrobiono seryjną morderczynię

Ostatnia aktualizacja: 21.08.2024 05:40
21 sierpnia 1614 roku zmarła Elżbieta Batory, siostrzenica polskiego króla Stefana Batorego. Według legend Elżbieta - nazywana również "krwawą hrabiną" - uwielbiała kąpać się we krwi młodych kobiet, ponieważ uważała, że w ten sposób zachowa wieczną młodość. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rozejm w Jamie Zapolskim. Batory odzyskuje Inflanty

Ostatnia aktualizacja: 15.01.2024 05:45
Zawarty 15 stycznia 1582 roku układ przywracał Rzeczpospolitej panowanie nad obszarem obejmującym tereny dzisiejszej wschodniej Łotwy i południowej Estonii. Z punktu widzenia polsko-litewskiej racji stanu najistotniejsze było odepchnięcie Moskwy od wybrzeża Morza Bałtyckiego. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mikołaj Radziwiłł "Rudy". Twórca potęgi rodu

Ostatnia aktualizacja: 27.04.2024 05:40
Był świetnym dowódcą wojskowym, przeciwnikiem unii z Polską i szwagrem ostatniego Jagiellona. 27 kwietnia 1584 roku zmarł Mikołaj Radziwiłł "Rudy".
rozwiń zwiń